Pierwsza parsza Tory, Parsza Bereszit.
Parsza na ten tydzie? dotyczy dw?ch kategorii zagadnie? ? cz?owieka i kosmosu. My zajmiemy si? ? tymi odnosz?cymi si? do cz?owieka:
Wielki Kap?an pracuj?c w ?wi?tyni nosi? osiem element?w odzie?y: hoszen (napier?nik), tunika, spodnie, pas, itd.
Pierwsi ludzie, po dokonaniu przewinienia, r?wnie? nosili osiem element?w odzie?y, jakie nakaza? im Haszem, jak pisze Tora: ?I sprawi? Wiekuisty, B?g, Adamowi i ?onie jego szaty sk?rzane, i przyodzia? ich.? (Bereszit 3:21)
Wielki Kap?an jest uosobieniem cz?owieka oddanemu pracy na rzecz Haszem w tym ?wiecie, natomiast pierwszy cz?owiek, zgodnie z planem, zosta? umieszczony w Ogrodze Eden, by s?u?y? Stw?rcy ? ?I wzi?? Wiekuisty B?g cz?owieka i osadzi? go w ogrodzie Eden, aby go uprawia? i dozorowa?.? (Bereszit 2:15). S?u?ba na rzecz Haszem polega?a, w przypadku pierwszego cz?owieka, na uprawianiu Gan Ede, na dbaniu o ogr?d.
Pierwsi pracownicy na rzecz Haszem pracowali jednak nago, zostali odziani dopiero po pope?nieniu przewinienia.
Z pocz?tku praca ta by?a prosta i oczywista ? utrzymywanie i opiekowanie si? a tak?e rozwijanie stworzenia jakie by?o rezultatem procesu stwarzania, jakie dokona? Haszem. Pierwsi ludzi mieli bezpo?redni kontakt z Bogiem, bez po?rednik?w. Poniewa? stworzenie, samo w sobie, nie jest ani dobre ani z?e, nie by?o potrzeby by ludzie nosili ubrania. Podobnie praca nie by?a dzielona na dobr? czy z?? ? w rozumieniu cz?owieka. Jednak od momentu pope?nienia przewinienia, praca zacz??a podlega? kategoriom dobra i z?a, i zacz??o by? potrzebne, by nosi? ubrania, tj. zakrywa? si?, co umo?liwia?o ? do pewnego stopnia ? oddzielenie si? od stworzenia.? Ubrania zapewni?y cz?owiekowi obron? przed z?em i pomog?y mu wybiera? dobro.
Nie b?dziemy teraz zajmowa? si? wyja?nieniem, dlaczego tak jest. Ale to prawda.
Dlaczego osiem element?w ubrania?
Liczba ta zwi?zana jest z liczb? o?miu przykaza?, jakie przykazane by?y pierwszym ludziom ? wyja?nia Rabin Remu.
Pierwszy cz?owiek zobowi?zany by? do trzymania siedmiu przykaza?, w zwi?zku z czym utar?o si? powiedzenie ?siedmiu przykaza? potomk?w Noaha? (wyja?nimy zaraz, dlaczego w kontek?cie tym wymienia si? imi? Noaha a nie pierwszego cz?owieka ? Adama), a tak?e jedn? dodatkow? micw? obowi?zuj?c? tylko jego samego (tj. Adama ? pierwszego cz?owieka) ? ?nie je?? owoc?w z drzewa poznania? ? ?I przykaza? Wiekuisty, B?g, cz?owiekowi i rzek?: ?Z ka?dego drzewa ogrodu po?ywa? mo?esz; Ale z drzewa poznania dobrego i z?ego ? po?ywa? ze? nie b?dziesz; bo gdy po?yjesz z niego ? umrzesz!? (Bereszit 2: 16-17)
Gemara, w traktacie Sanhedryn, wyci?ga takie oto wnioski z owego wersetu i w temacie obowi?zuj?cych pierwszych ludzi ?siedmiu przykaza? potomk?w Noaha? pisze tak ?
?Sk?d to wiemy? ? R. Johanan odpowiedzia?: Nakaz brzmi: ?I przykaza? Wiekuisty, B?g, cz?owiekowi i rzek?: Z ka?dego drzewa ogrodu po?ywa? mo?esz? (Bereszit 2:16). ?I przykaza?? ? odnosi si? do przestrzegania praw spo?ecznych…?Wiekuisty?? odnosi si? do zakazu blu?nierstwa, ?B?g? ? to zakaz ba?wochwalstwa, ?cz?owiekowi? ? to zakaz morderstwa…?i rzek?? ? to zakaz cudzo??stwa, ?Z ka?dego drzewa ogrodu? ? to zakaz kradzie?y (poniewa? konieczne by?y wydanie pozwolenia na spo?ywanie owoc?w ka?dego drzewa, logiczne jest, ?e bez wydania polecenia, tj. kiedy co? nale?y do kogo? innego ? jest to zabronione); ?po?ywac mo?esz? ? ale nie mi?so ?yj?cego zwierz?cia (Mo?esz spo?ywa? to, co jest gotowe do spo?ycia, ale nie podczas gdy zwierz? jest ?ywe). ? (Sanhedrin 56b)
Siedem przykaza? potomk?w Noaha to: zakaz ba?wochwalstwa, nakaz bycia sprawiedliwym, zakaz blu?nierstwa przeciw Bogu, zakaz kazirodztwa, zab?jstwa, kradzie?y i zakaz spo?ywania mi?sa z ?yj?cego zwierz?cia. Przykazania te stanowi? naturaln? podstaw? moraln? pozwalaj?c? na zachowanie elementarnej formy sprawiedliwo?ci spo?ecznej i umo?liwi?j?c? na zachowanie podstawowego porz?dku spo?ecznego, bez uciekania sie do g??bszego duchowego rozumienia.
To ciekawe, ?e w?a?nie werset, kt?ry pozwala cz?owiekowi na spo?ywanie owoc?w: ??I przykaza? Wiekuisty, B?g, cz?owiekowi i rzek?:Z ka?dego drzewa ogrodu po?ywa? mo?esz?- sta? si? morzem inspiracji dla naszych uczonych wielkich rabin?w, do wyliczenia tak wielu zakaz?w..
**
Powstaje jednak pewien problem. Jak wiemy, pierwszy cz?owiek mia? dozwolone spo?ywanie jedynie jedzenia w postaci ro?lin, owoc?w; jedzenie mi?sa wog?le by?o mu zabronione. Tak pisze Gemara ?
?Rab Juda rzek? w imieniu Raba: Adamowi nie by?o dozwolone spo?ywa? mi?so…?(Sanhedrin 56a)
Dopiero p??niej mi?so zosta?o dozwolone do spo?ycia ?
?Jednak z nadej?ciem syn?w Noaha, zosta?o dozwolone…? (Sanhedryn 59b)
Je?li tak, powstaje pytanie, dlaczego zakaz ten (spo?ywania mi?sa) nie widnieje na li?cie o?miu przykaza? obowi?zuj?cych pierwszego cz?owieka?
Rabin Remu odpowiada na to pytanie ?
?Zawarte jest to w zakazie rozlewu krwi, morderstwa.?
Je?li zakazane jest mu spo?ywanie mi?sa zwierz?t, oznacza to, ?e nie ma on prawa zabija?. Nie jest mu to dozwolone (spo?ywanie mi?sa), gdy? zabronione mu jest zabicie zwierz?cia, podobnie jak zabronione jest zabicie cz?owieka. Tak brzmi? s?owa Rabina Remu: ?Skoro zakazane jest przelanie krwi zwierz?cia, jak przelanie krwi cz?owieka?.
*
Opowied? ta kreuje jednak kolejny problem ?
Jednym z zakaz?w znajduj?cych si? na li?cie siedmiu przykaza? potomk?w Noaha jest zakaz spo?ywania ?ywego zwierz?cia, tzn, nie wolno ukroi? kawa?ka mi?sa z ?yj?cego jeszcze zwierz?cia. Najpierw nale?y zabi? zwierz?, a dopiero potem mo?na spo?y? jego mi?so. Spo?ywanie mi?sa ?yj?cego zwierz?cia jest zakazane, po to by umniejszy? cierpieniom zwierz?cia.
Zakaz ten obowi?zuje oczywiscie dopiero od czas?w potopu, istnienie tego zakazu nie mia?o sensu w czasach pierwszych ludzi, kt?rym wog?le nie by?o dozwolone je?? mi?so.
Powstaje wi?c pytanie ? dlaczego zakaz ten znalaz? si? na li?cie o?miu zakaz?w na?o?onych na pierwszego cz?owieka, przecie? zakaz ten nie ma ?adnego praktycznego znaczenia, skoro Adam by? wegetarianiniem.
Rabin Peretz (kabalista i filozof, wielku uczony z Hiszpanii, ko?ca czternastego wieku, autor dzie?a ?System Bosko?ci?) wnioskuje, na podstawie tego, i? zakaz spo?ywania mi?sa zosta? na?o?ony na cz?owieka dopiero po dokonaniu pierwszego przewinienia (spo?ycie owocu z drzewa poznania), i ?e wcze?niej cz?owiekowi dozwolone by?o spo?ywanie mi?sa. Zakaz spo?ywania mi?sa ? uwa?a Rabin Peretz ? zacz?? obowi?zywac jako kara za przewinienie.
?R. Juda ben Tema rzek?: Adam spoczywa? w ogrodzie Eden, podczas gdy anio?y piek?y mu mi?so i cedzi?y wino dla niego. Dlatego te? w?? zobaczy? go, ogl?da? jego chwa?? i sta? si? o ni? zazdrosny.? (Sanhedryn 59b)
Tak te? dosz?o do pierwszego przewinienia, to zazdro?? pchn??a w??a do tego by kusi? Haw? do zjedzenia zakazanego owocu. Rabin Peretz wnioskuje z tego, i? zakaz jedzenia mi?sa, zacz?? obowi?zywac dopiero od tego momentu.
Rabin Remu nie zgadza si? jednak z opini? Rabina Pereca ? z kilku powod?w. Mi?dzy innymi dlatego, ?e interpretacje Rabina Peretza nie s? zgodne z wersetami biblijnymi (= jedzenie mi?sa nie by?o dozwolone pierwszemu cz?owiekowi od samego pocz?tku), s? tak?e sprzeczne z twierdzeniami Gemary (Gemara pisze o tym, ?e jedzenie mi?sa nie by?o dozwolone dla pierwszego cz?owieka). Oto s?owa Gemary, w temacie tego co wolno a co nie wolno by?o pierwszemu cz?owiekowi, nie bardzo zgodne z za?o?eniami Rabina Peretza –
?I podni?s? si? sprzeciw: ?I panujcie nad rybami morza? (Bereszit 1:28); to z pewno?ci? znaczy, ?e powinny one s?u?y? jako pokarm? ? Nie. To odnosi si? do ci??kiej pracy (Adam otrzyma? mo?liwo?? panowania nad innymi stworzeniami, by te dla niego pracowa?y). Ale czy mo?na sprawi?, by ryba pracowa?a? ? Tak, nawet Rahaba postulowa?: Co je?li kto? prowadzi? w?z z wagonem pe?nym k?z i szibut?w (nazwa ryby. W miejscu tym powstaje pytanie, czy to wi?za?oby si? z przekroczeniem zakazu Kiljaim zwierz?t).? (Sanhedrin 59b)
S?owa Gemary znacz?, ?e od samego pocz?tku cz?owiek mia? dozwolone wykorzystywa? zwierz?ta do pracy, jedynie ich jedzenie by?o pocz?tkowo zabronione.
Istnia?y inne pr?by wyja?nienia owego problemu, jednak ReMa je wszystkie odrzuca.
Po spisaniu obszernych rozwa?a? w tym temacie, Rabin Remu podsumowuje –
Haszem nak?ada na cz?owieka dwa zakazy ? jeden dotyczy ?ywych stworze?, a drugi po?ywienia cz?owieka.
Pierwszy z nich, dotycz?cy ?ywych stworze? ? zakazane jest cz?owiekowi pozbawianie ich ?ycia. Chodzi o ludzi, takich jak on, a tak?e zwierz?ta, niezale?nie czy celem zabicia by?oby zdobycie po?ywienia, czy jakikolwiek inny cel. Cz?owiek ma jednak dozwolone wykorzystywanie zwierz?t do pracy, dla siebie.
Drugi zakaz stosuje si? do diety cz?owieka ? to Haszem okre?la, co jest dozwolone a co zabronione, w tym zabronione jest spo?ywanie mi?sa zwierz?cia, kt?re poddane zosta?o cierpieniu. Oto, co Gemara wnioskuje na podstawie powy?szego wersetu z Tory:
?Mo?ecie swobodnie je?? ? ale nie mi?so uci?te z ?yj?cego zwierz?cia.? (Sanhedrin 56b)
Rabin Remu wnioskuje, i? mi?so wspomniane w owym wersecie Gemary odnosi si? do ka?dej formy mi?sa, jednak Gemara wykorzystuje tu powiedzenie, kt?re zacz??o funkcjonowa? w p??niejszych czasach, w czasach potomk?w Noaha. Tak pisze Rabin Remu: ?Zakaz jedzenia mi?sa to zakaz jedzenia mi?sa ?yj?cego zwierz?cia. Przed Noahem, zabronione by?o wszystko zwi?zane ze zwierz?ciem, czy to b?d? organy, czy mi?so, p??niej jednak w czasach Noaha, nie ca?e mi?so by?o zabronione, tylko jedynie mi?so, organy z ?yj?cego zwierz?cia.?
Ludziom dozwolone by?o po?ywia? si? tym, co wyrasta z ziemi, i zdobywa? po?ywienie bez zadawania cierpienia ?yjacym stworzeniom.
Pierwszym ludziom wolno by?o je?? mi?so, kt?re spadnie z nieba, przygotowane przez anio?y, gdy? nie wi?za?o si? to z zadawaniem cierpienia.
Je?li chodzi o spadaj?ce z nieba ?yj?ce stworzenia, stosuje si? do nich zakaz spo?ywania mi?sa ?yj?cego zwierz?cia, i cz?owiekowi nie wolno ukroi? z nich kawa?ek i zje??, pomimo ?e z chalachicznego punktu widzenia mi?so to by?o ?czyste?, i wog?le nie wchodzi?o w kategori? ?mi?sa?, ani ?zwierz?cia?. Innymi s?owy, tego typu ?ywe stworzenie, kt?re spad?o z nieba, b?dzie obj?te zakazem spo?ywania z ?yj?cego zwierz?cia, i cz?owiekowi nie wolno by?o je?? cz??ci ?yj?cego stworzenia, poniewa? wi?za?oby si? to z zadaniem mu cierpienia. Jednak jego mi?so, b?dzie dozwolone do zjedzenia. Anio?owie mog? przygotowa? dla pierwszego cz?owieka grilowane rarytasy, mi?so to by?o jednak czym? w stylu dzisiejszych sznycli sojowych? (wegetaria?skie mi?so).
W nast?pnej parszy, po potopie, Haszem pozwala Noahowi i jego synom na przelew krwi zwierz?t, kt?rego celem jest zdobycie po?ywienia (mi?sa), zakazuje jednak r?wnie? przelewu krwi cz?owieka, czy to dla po?ywienia czy zemsty osobistej. Tak pisze Tora ?
?W szczeg?lno?ci krwi waszej, s?u??cej ?yciu waszemu, poszukiwa? b?d?. Z r?ki wszelkiego ?ywota poszukiwa? jej b?d?; i z r?ki cz?owieka, – jednego z r?ki drugiego, – poszukiwa? b?d?? ?ycia ludzkiego. Kto przeleje krew cz?owieka, przez cz?owieka krew jego przelan? b?dzie; bo na obraz Bo?y stworzy? cz?owieka.? (Bereszit 9: 5-6)
Haszem pozwoli? na spo?ywanie mi?sa, jednak zakaza? spo?ywania mi?sa, kt?rego produkcja wi??e si? z zadawaniem zwierz?ciu cierpienia.Oto werset z Tory ?
?Wszystko co si? rusza i co ?yje, wam b?dzie na pokarm, jako zielon? ro?li? odda?em wam wszystko. Wszak?e istoty z ?yciem jej, z krwi? jej, – je?? nie b?dziecie.? (Bereszit 9:3-4)
**
Zrozumia?e jest ju? teraz dla nas, dlaczego owe siedem przykaza? nazywanych jest ?siedmioma przykazaniami potomk?w Noaha?, a nie ?siedmioma przykazaniami ludzko?ci? ? zestaw bowiem praw obowi?zuj?cych pierwszego cz?owieka r??ni si? znacznie od zestawu praw obowi?zyj?cych Noaha i jego syn?w po wyj?ciu z arki.
***
Gemara w traktacie Eruwim pisze ?
?R. Meir powiedzia?: Adam by? wielkim ?wi?tym. Kiedy zobaczy?, ?e przez niego ?mier? zosta?a ustanowiona jako kara, po?ci? przez sto trzydzie?ci lat, zmieni? relacj? do ?ony przez sto trzydzie?ci lat i nosi? li?cie figowe na swym ciele przez sto trzydzie?ci lat…? (Ejruwin 18b)
*
Widzieli?my powy?ej, ?e Gemara wywnioskowa?a osiem przykaza? obowi?zuj?cych pierwszego cz?owieka na podstawie s??w wersetu, nakazuj?cego powstrzymanie si? od spo?ywania owoc?w z drzewa poznania: ?I przykaza? Wiekuisty, B?g, cz?owiekowi i rzek?: ?Z ka?dego drzewa ogrodu po?ywa? mo?esz; Ale z drzewa poznania dobrego i z?ego ? po?ywa? ze? nie b?dziesz; bo gdy po?yjesz z niego ? umrzesz!? (Bereszit 2: 16-17) Oznacza to, ?e Gemara wi??e istnienie owych przykaza? z nakazem powstrzymywania si? od jedzenia owoc?w z drzewa poznania. Dlaczego w?a?nie tak? ? Nie odpowiemy teraz na to pytanie, w ka?dym razie z?amanie owego jednego przykazania (spo?ycie owoc?w z drzewa poznania) uwa?ane jest za z?amanie wszystkich o?miu pierwszych przykaza?.
Adam (pierwszy cz?owiek) dokona? przewinienia, jednak natychmiast po tym dokona? tszuwy (skruchy). Wiemy to na podstawie jednego z Midraszy.
I wtedy w?a?nie Haszem odzia? Adama o?mioma elementami odzie?y: ?I sprawi? Wiekuisty, B?g, Adamowi i ?onie jego szaty sk?rzane, i przyodzia? ich.? (Bereszit 3:21) ? osiem element?w, tak samo jak liczba element?w odzie?y dla Wielkiego Kap?ana. Sk?d to podobie?stwo? Rabin Remu wyja?nia ? ?Poniewa? osiem element?w odpowiada o?miu przykazaniom na?o?onym na pierwszego cz?owieka, przed dokonaniem przewinienia, i on je realizowa?, i ubra? si? tak, jak po dokonaniu przewinienia i dokonaniu tszuwy?.
Elementy odzie?y symbolizuj? przykazania.
Jednak w przeciwie?stwie do sytuacji sprzed dokonania przewinienia, kiedy to wype?nianie przykaza? nie wymaga?o ?rozr??niania pomi?dzy dobrem a z?em?(tzn, rozr??niania pomi?dzy koncepcjami dobra i z?a, tego co odpowiednie i nie odpowiednie) ? koncepcje te nie istnia?y w czasach Adama i Chawy, jednak po dokonaniu przewinienia, polegaj?cego na zjedzeniu z drzewa poznania, wymagany by? inny rodzaj pracy, gdzie stosowane by?o rozr??nienie dobra i z?a, i st?d te? wymagane by?o odzienie, potrzebne cz?owiekowi do wype?niania micwot.
Ubrania symbolizuj? micwot, i w temacie tym, chachamim interpretuj? werset z Ksi?gi Koheleta: ?Ka?dego czasu niech szaty twe b?d? bia?e? (Kolehet 9:8). Gemara interpretuje ?w werset w taki spos?b ?
?Ka?dego czasu niech szaty twe b?d? bia?e ? chodzi o cicit.? (Szabat 153)
Lub to, co zobaczy? prorok Zahariasz w swej proroczej wizji – Jehoszu? ben Jehozadaka, Wielkiego Kap?ana, stoj?cego w brudnych szatach, symbolizuj?cych przej?cie: ?A Jehoszua, stoj?cy przed anio?em, mia? szaty brudne.??I zwr?ci? si? anio? do tych, kt?rzy stali przed nim: ?Zdejmijcie z niego brudne szaty!? Do niego za? rzek?: “Patrz – zdejmuj? z ciebie twoj? win? i przyodziewam ci? szat? wspania??” (Ksi?ga Zachariasza 3:3-4). ReMa wyja?nia: ?Chodzi o pozbycie si? nieprzyzwoitych atrybut?w i przyodzianie atrybut?w pe?nych godno?ci?.
Wielki Kap?an, reprezentant ludzko?ci, jej d??e? do niebios, ubiera osiem element?w odzie?y, czyli osiem podstawowych przykaza?, dzi?ki realizacji kt?rych cz?owiek staje si? tym kim naprawd? jest ? obrazem Haszem, stworzonym na obraz Boga.
Na podstawie Sefer Toray haOla, autorsta Rabina Remu, cz??? 2, rozdzia? 42)