?I wystawi? Mi ?wi?tyni?, abym zamieszka? w po?r?d nich.? (Szemot 15:8)
W dzisiejszych czasach nie mamy ?wi?tyni, jednak w jej miejsce mamy synagog?, stanowi?c? ?ma?? ?wi?tyni??. Tak pisze prorok ?
?Dlatego m?w: Tak m?wi Pan B?g: Wprawdzie wygna?em ich pomi?dzy narody i rozproszy?em po krajach, jednak przez kr?tki czas b?d? dla nich ma?? ?wi?tyni? w tych krajach, do kt?rych przybyli.? (Ksi?ga Ezechiela 11:16)
Gemara komentuje ?
??Jednak przez kr?tki czas b?d? dla nich ma?? ?wi?tyni?? (Jechezkel 11:16). R. Izaak powiedzia?: To odnosi si? do synagogi i dom?w modlitwy w Babilonii.? (Megila 29a)
*
W istocie, ?ydzi wszystkich pokole? starali si?, w miar? mo?liwo?ci, budowa? synagogi na wz?r oryginalnej Beit HaMikdasz – czyli zburzonej ?wi?tyni w Jerozolimie.
Dlatego te?, budowano synagogi w kszta?cie kwadratu, a nie tr?jk?ta, pi?ciok?ta, czy ko?a czy innych form geometrycznych; pr?bowano bowiem na?ladowa? kszta?t kwadratowej ?wi?tyni.
Synagoga zawsze otwiera si? na zach?d, zwr?cona jest na zach?d, jednak kierunek modlitwy to wsch?d, tak jak to robiono w ?wiatyni (nawet je?li tak naprawd? nie by? to wsch?d, jak np. modl?cy si? w Europie Wschodniej, zwracaj? si? de facto, na po?udnie) – st?d te? ?cian? w zwr?con? w kierunku Jerozolimy nazwano ?mizrach? (wsch?d).
Sal? synagogi, Aron Hakodesz (?wi?ta arka), dekorowano elementami przypominaj?cymi wn?trze ?wi?tyni, np. stylowymi filarami czy te? ornamentami nawi?zuj?cymi do kompozycji z kwiat?w, i tym podobne.
Ner tamid ? lampka wisz?ca w synagodze, pali si? na pami?tk? ?ner hamaaraw? ? jednej z lamp w ?wi?tyni, kt?ra pali?a si? zawsze, bez przerwy.
*
R?wnie? chalacha pe?na jest por?wna? pomi?dzy synagog? a ?wi?tyni?. Dla przyk?adu ?
Istnieje micwa (przykazanie) by oddawa? cze?? ?wi?tyni, jak napisane jest ?
?…a ?wi?tyni? Moj? czcijcie: Jam Wiekuisty!? (Wajikra 19:30)
Na podstawie tego zapisu, istnieje te? obowi?zek oddawania czci synagodze ?
?Nasi rabini nauczali: “Synagogi nie mog? by? traktowane lekcewa??co. Nie wolno w nich je?? lub pi?, ani ubiera? si? w nich, ani spacerowa? w ich wn?trzach, ani nie kry? si? w nich latem przed s?o?cem, ani nie kry? si? w nich przed deszczem … “(Megila 28ab)
**
Zagadnieniem po cz??ci chalachicznym jest miejsce ustawienia bimy (podium) w synagodze.
Miejscem bimy jest ?rodek, centrum synagogi. Tak pisze ReMa w swej ksi?dze dotycz?cej chalachot zwi?zanych z synagog? ?
?A bim? stawiamy w ?rodku synagogi, tak by czytaj?cy Tor? stoj?c na niej, s?yszany by? przez wszystkich w synagodze.? (Szulchan Aruch, Orech Chaim, 150:1)
GRA (Rabin Elijahu, Gaon z Wilna) wskazuje na to, i? ?r?d?o opinii Rabina Remu znajduje si? w historii o synagodze w Egipcie, w Aleksandrii ?
?Nauczano: Rabin Jehuda stwierdzi?: Kto nie widzia? podw?jnej kolumnady ( tj. synagogi- bazyliki) w Aleksandrii, Egipcie, nigdy nie zobaczy? chwa?y Izraela.
M?wiono, ?e synagoga ta by?a jak bazylika, jedna kolumnada w ?rodku innej, i czasem gromadzi?o si? w niej dwa razy wi?cej ludzi, ni? liczba ?yd?w kt?rzy wyszli z Egiptu (=1.200.000)
Znajdowa?y si? tam siedemdziesi?t jeden z?otych tron?w, odpowiadaj?ce liczbie siedemdziesi?ciu jeden cz?onk?w Wielkiego Zgromadzenia (Sanhedrynu), ka?dy z nich zawieraj?cy nie mniej ni? dwadzie?cia jeden talent?w z?ota i drewniane podium, na kt?rym stawa? opiekun Synagogi trzymaj?c szalik w swym r?ku. Kiedy nadchodzi? czas, by odpowiedzie? Amen (na zako?czenie B?ogos?awie?stwa), macha? on szalikiem a zgromadzeni odpowiadali prawidlowo (ze wzgl?du na ogromne rozmiary Synagogi, g?os prowadz?cego by? dla wi?kszo?ci nie s?yszalny). ? (Suka 51b)
Bima znajdowa?a si? wi?c w ?rodku.
Podowem dla takiego ustawienia by?a wygoda, tak by g?os chazana (kantora) s?yszalny by? dla wszystkich ludzi zgromadzonych ludzi, jako ?e by?o ich bardzo du?o.
ReMa wskazuje na to, tak?e w swym komentarzu: ?tak, by czytaj?cy Tor? stoj?c na niej, s?yszany by? przez wszystkich?.
Co ciekawe, pow?d ten nie ma zastosowania w stosunku do chazana prowadz?cego modlitw?, kt?ry, jak wiadomo, stoi z przodu synagogi, zwracaj?c si? twarz? do zgromadzonych, stoj?cych za nim. W synagodze w Aleksandrii tymczasem, chazan prowadz?cy modlitw? sta? na bimie, a szaliki podnoszone by?y przy wypowiadaniu ?amen? po b?ogos?awie?stwach.
Wygl?da na to, ?e kwestia czytania Tory jest istotniejsza ni? modlitwa. Lub, jak przekonamy si? poni?ej, ?r?d?o s??w Rabina Remu znajduje si? gdzie indziej.
**
Co je?li zostanie postanowione ? w imi? wygody czy estetyki ? ?e bima zostanie umieszczona w innym miejscu synagogi, np. z przodu, z ty?u, lub po boku? Czy mo?na co? takiego zrobi?? Czy jest to dozwolone?
Je?li synagoga jest ma?a i ma dobr? akustyk?, i wszyscy zgromadzeni na modlitw? mog? us?ysze? s?owa czytaj?cego ? w takim przypadku, wydaje si?, ?e inne ustawienie bimy b?dzie dozwolone, odwo?uj?c si? do s??w Rabina Remu, wskazuj?ce na to, i? istotne jest umo?liwienie zgromadzonym, by wszyscy dobrze s?yszeli.
W istocie, tak napisa? Rabin Josef Karo, w swej ksi??ce ?Kesef Miszne? (komentarz do pism Rambama), twierdz?c, ?e bim? mo?na postawi? w dowolnym miejscu w synagodze, lecz tak by by?a widzialna dla wszystkich zgromadzonych. Tak te? zwykli robi? w co poniekt?rych spo?eczno?ciach Hiszpanii (minhag istambu?ski, na przyk?ad), bima sta?a tam akurat z ty?u (co ma spory sens, gdy? wtedy czytaj?cy zwr?cony jest twarz? do zgromadzonych, kt?rzy stoj? przed bim?).
Jednak w spo?eczno?ciach aszkenazyjskich, temat ten ur?s? do wymiar?w fundamentalnej zasady i doprowadzi? do wielkiej wojny pomi?dzy ?innowatorami? (reformowani) a ?haredim? (ortodoksami). Ci pierwsi postanowili ustawi? bim? z przodu synagogi, i zostali oskar?eni przez tych drugich o na?ladowanie stylu budowli chrze?cija?skich koscio??w, gdzie w ko?cio?ach o?tarz znajdowa? si? rzeczywi?cie z przodu zgromadzenia wiernych.
Zagadnienie to stanowi?o jedn? z najgor?cej dyskutowanych spraw pomi?dzy judaizmem ortodoksyjnym a reformowanym, zw?aszcza na W?grzech, gdzie ruch reformowany przej?? wiele synagog, a tak?e w innych krajach Europy.
Ortodoksi sprzeciwiaj? si? zmianom, nie ze wzgl?du na kwestie chalachiczne ? w tej mierze nie ma akurat problemu ? lecz ze wzgl?du na fundamentaln? kwesti? odseparowania si? od zwyczaj?w przyj?tych w chrze?cija?stwie.
**
Co stanowi?o odpowiednik bimy w ?wiatyni?
– O?tarz.
Jednak w ?wi?tyni znajdowa?y si? dwa o?tarze. 1. Z?oty o?tarz (zrobiony ze z?ota), nazywany te? ?o?tarzem wewn?trznym? (gdy? znajdowa? si? po ?rodku ??wi?tego?, pomi?dzy sto?em na chleby pok?adne a menor?), zwany te? o?tarzem kadzi?a (gdy? ofiarowano na nim kadzid?a). 2. ?Mizbeach HaOla? ? ?o?tarz ofiarny?, gdy? sk?adano na nim ofiary. Nazywany tak?e ?o?tarzem zewn?trznym? (sta? na zewn?trz, na ?Azara? – dziedzi?cu).
Bima we wsp??czesnej synagodze reprezentuje kt?ry z tych dw?ch o?tarzy?
Istniej? dwie opinie w tej sprawie:
a) ?O?tarz wewn?trzny?, stoj?cy w sercu Beit HaMikdasz, na przeciw ?Kodesz HaKodaszim? (?wi?te ?wi?tych).
b) ?O?tarz ofiarny?, ?Mizbeach HaOla?, kt?ry sta? na zewn?trz, na dziedzi?cu ?wi?tyni.
Oba o?tarze umiejscowione s? po?rodku (mniej wi?cej), jeden po?rodku ??wi?tego? a drugi po?rodku ?dziedzi?ca?.
***
Mo?liwe, ?e Rabina Remu opar? sw? opini? na innym ?r?dle.
Tora przykaza?a nam micw? ?hakhel?, zobowi?zuj?c? kr?la do odczytania ksi?gi Tory przed zgromadzonym ludem, a lud do wys?uchania Tory.
?Po up?ywie siedmiu lat, w czasie roku odpuszczenia, w ?wi?to sza?as?w, – Gdy przyjdzie wszystek Israel, by ukaza? si? przed obliczem Wiekuistego, Boga twojego, na miejscu, kt?re sobie wybierze, – przeczytasz zakon ten przed ca?ym Israelem, przed uszyma ich. Zgromad? lud, m??czyzn, niewiasty, i dzieci, i cudzoziemc?w, kt?rzy w bramach twoich, aby s?uchali, i aby si? uczyli; i obawiali si? Wiekuistego, Boga waszego, i starali si? spe?nia? wszystkie s?owa zakonu tego.? (Dwarim 31: 10-12)
Oto opis owej sytuacji, przedstawiony w Misznie ?
?Co by?o procedur? w zwi?zku z odczytem parszy przez kr?la? Na zako?czenie pierwszego dnia Sukot (?wi?to Namiot?w), tj. na koniec si?dmego (Szwit), wznosili drewniane podium na dziedzi?cu ?wi?tyni, na kt?rym siada? … chazan (pracownik synagogi) bierze zw?j Tory i wr?cza go prezydentowi synagogi, a prezydent synagogi przekazuje go zast?pcy Arcykap?ana. Ten podaje zw?j Arcykap?anowi, a on dalej kr?lowi. Kr?l staje i przejmuje zw?j w swe r?ce, lecz czyta siedz?c…[kr?l] czyta od pocz?tku Ksi?gi Powt?rzonego Prawa (Dwarim)…? (Miszna Sota 7:8)
Tutaj te?, wznoszono ?drewniane podium?, znajduj?ce si? w po?rodku dziedzi?ca, obok ?o?tarza zewn?trznego?. Kr?? odczytywa? Tor? siedz?c na tym w?a?nie podium.
By? mo?e na podstawie tego ?r?d?a ReMa wywnioskowa?, i? bima, na kt?rej stoi czytaj?cy Tor?, znajdowa? ma si? po?rodku, tak jak zlokalizowany by? ?o?tarz zewn?trzny?.
W kontek?cie owych informacji, ponownie zadamy pytanie, kt?re postawili?my ju? wcze?niej w tek?cie ? dlaczego chazan prowadz?cy modlitw? nie stoi r?wnie? na bimie, znajduj?cej si? po?rodku synagogi? (tak jak stanowi zwyczaj spo?eczno?ci sefardyjskich)
Odpowied? ?
ReMa opar? sw? ide?, ucz?c?, ?e bima znajdowa? si? po?rodku, na micwie ?kahkel?. Na ?drewnianym podium? przygotowanym specjalnie na t? okazje, kr?l sta? i czyta? Tor?, a nie modli? si?. Dlatego te? ReMa nakaza?, by z bimy odczytywana by?a Tora, z bimy stoj?cej na ?rodku synagogi, a modlitwa prowadzona ma by? przez chazana stoj?cego na przodzie synagogi.