Jest to coraz bardziej powszechna historia w?r?d ?yd?w z Polski: dziadek lub babcia, le??c na ?o?u ?mierci, wyjawia wnukom szokuj?cy sekret – ?e jest, a w rezultacie r?wnie? i wnuk lub wnuczka, ?ydowskiego pochodzenia. Zjawisko to zacz??o by? tak cz?ste, ?e przybra?o miano “ukrytych” ?yd?w w Polsce.
Basia Wieczorek jest jedn? z takich os?b. Wyja?nia, ?e polscy ?ydzi odnosz? si? do siebie jako cz??ci “pierwszego”, “drugiego” lub “trzeciego” pokolenia od Zag?ady. To do kt?rej grupy nale?ysz mo?e mie? wielkie znaczenie dla twojej to?samo?ci.
Basia to wie ? w?a?nie sko?czy?a pisanie pracy magisterskiej na kierunku Edukacja Medialna na Uniwersytecie Warszawskim. Jej tematem by?a ??ydowska to?samo?? trzeciego pokolenia Ocalonych?. Lada dzie? sko?czy studia i zaraz potem planuje zrobi? alij?. B?dzie ?y? w centrum nowych imigrant?w w Jerozolimie.
Basia uwa?a, ?e obecna historia ?yd?w w Polsce to nie tylko ukrywanie przez dziadk?w ?ydowskich korzeni podczas II wojny ?wiatowej i po niej. Prawd? jest, ?e wielu ?yd?w – zw?aszcza dzieci – kt?rzy prze?yli Holocaust w rodzinach nie ?ydowskich mia?o trudno?ci i obawy przed powrotem do swojego ?ydowskiego ?ycia i wiary z przed wojny mimo tego, ?e nazi?ci zostali ostatecznie pokonani.
Basia podaje przyk?ad w?asnej babci. “Jej rodzina zosta?a uwi?ziona w getcie warszawskim w czasie wojny. Ale mojej babci uda?o si? uciec przekupuj?c ochroniarza w budynku s?du, kt?ry by? dok?adnie mi?dzy gettem a reszt? Warszawy. Zosta?a zabrana do polskiej rodziny do Poznania, kt?ra sama straci?a dziecko w podobnym wieku. Wi?kszo?? s?siad?w prawdopodobnie uwa?a?a, ?e to samo dziecko. Nikt nie zadawa? pyta?. ”
Po wojnie adopcyjna rodzina babki Basi stara?a si? odnale?? jej prawdziwych rodzic?w. Oni jednak zgin?li, podobnie jak wszyscy pozostali w jej rodzinie biologicznej. R?wnie? ca?a dokumentacja dotycz?ca jej pochodzenia zagin??a. By?o ?atwo dalej ?y? w ten spos?b jako nie-?yd?wka co te? uczyni?a. Jej pierwszy m?? nie by? ?ydem, ale drugi m?? by?. “M?j dziadek nie wstydzi? si? swojej ?ydowskiej to?samo?ci” m?wi Basia. “Chcia?, aby jego dzieci wychowywane by?y ze ?wiadomo?ci?, ?e s? ?ydami.”
Potem przyszed? rok 1968.
W nast?pstwie zerwania przez ZSRR stosunk?w dyplomatycznych z Izraelem po wojnie sze?ciodniowej, komunistyczny rz?d w Polsce, zacz?? prowadzi? kampani? dyskryminacyjn? przeciw wszystkim ?ydom, kt?rzy pozostali w Polsce. “Ludzie tracili prac?, musieli opu?ci? uniwersytety i szko?y” opowiada Basia. “Wi?kszo?? ludzi, kt?rzy mieli jakikolwiek poczucie ?ydowskiej to?samo?ci wyemigrowa?o do Izraela, Europy i USA. Reszta postanowi?a si? ukry?. Lub m?wi?c inaczej ? ci kt?rzy zostali mieli znacznie silniejsze poczucie to?samo?ci polskiej i naprawd? nie chcieli wyje?d?a? z Polski. Wielu z nich wychowa?o swoje dzieci jako skrajnych katolik?w tylko po to, by nie rzuca? na siebie podejrzenia?.
Do 1971, prawie 13.000 polskich ?yd?w uciek?o z kraju. Pozostali z “pierwszego” pokolenia bardzo cz?sto zaniedbywali opowiadanie dzieciom o prawdziwej przesz?o?ci. Nast?pnie, w 1989 roku, upad? mur berli?ski. Lech Wa??sa zosta? wybrany na prezydenta RP i wszystko znowu si? zmieni?o.
Po upadku komunizmu pojawi?o si? nowe zjawisko w Polsce: letnie ?ydowskie obozy. Cz?sto bywa?y organizowane i popierane potajemnie przez “pierwsze” pokolenie (dziadk?w), kt?rzy wysy?ali swoje wnuki – teraz “trzecie” pokolenie – czasem nie informuj?c ich, gdzie jad? lub nawet, ?e s? ?ydami!
Basia nie by?a jednym z tych dzieci. Ona dowiedzia?a si? o swoim pochodzenia od dziadk?w gdy mia?a 5 lat. Ale regularnie bra?a udzia? w ?ydowskich obozach letnich i pami?ta niezwyk?? histori? 13-letniego ch?opca, kt?ry przyjecha? na kolonie ca?kowicie w ciemno.
“Tu? przed szabatem rozmawiali?my o tym kto poprowadzi b?ogos?awie?stwo podczas posi?ku. I ten ch?opak zapyta? nas czemu gramy ca?y czas w te gr? udaj?c, ?e jeste?my ?ydami. Odpowiedzieli?my mu: “Nie gramy w gr?”. On bardzo si? zdziwi?: “co? jeste?cie wszyscy ?ydami?”. Wtedy u?wiadomili?my mu, ?e i on nim jest. Ch?opak nie mia? poj?cia, gdzie si? znajduje. By? w szoku. Zadzwoni? do swojej babci, kt?ra wszystko potwierdzi?a. Nawet nie powiedzia?a rodzicom, gdzie wysy?a wnuka. Wpad?am na niego rok p??niej. Pomaga? przy innym ?ydowskim letnim obozie w Polsce!?
“Opuszczanie” drugiej generacji mo?na zaobserwowa? w ca?ej Polsce. Wieczorek dodaje. “W synagodze, zobaczysz ocala?ych z Holocaustu i ich wnuk?w. Ale druga generacja nie przychodzi. ”
Basia by?a na obozie w Warszawie, gdzie dorastaj?c zaprzyja?ni?a si? z wi?kszo?ci? swoich obecnych znajomych. “To by?o jak w kibucu!” zachwyca si?. Ob?z prowadzony przez Fundacj? Ronalda Laudera, ma bardziej charakter religijny. Na nim w?a?nie pracuje 28 ?letnia Wieczorek, kt?ra sta?a si? bardziej religijna.
R?wnolegle ze studiami Basia dzia?a w Fundacji Ochrony Dziedzictwa ?ydowskiego w Polsce, w grupie non-profit, kt?ra jest odpowiedzialna za restytucji mienia ?ydowskiego z przed II wojny ?wiatowej. Basia koordynuje program edukacyjny pod nazw? “Przywr??my Pami??”. Uczy w nie?ydowskich polskich szko?ach dzieci o judaizmie i d?ugiej historii ?yd?w w Polsce. ?Bior? udzia? w r??nych zaj?ciach: sprz?tanie miejscowego cmentarza ?ydowskiego lub tworzenie filmu o ?ydach, kt?rzy kiedy? ?yli w ich mie?cie.”
Program nie jest odpowiedzi? na antysemityzm. Tak naprawd? Polska n?kana jest przez oboj?tno??. ?Ludzie po prostu nie wiedz?, co to znaczy by? ?ydem. Poprzez edukacj? m?odego pokolenia, mo?na r?wnie? uczy? ich rodzic?w. ” ? twierdzi Basia.
Basia marzy?a o wyje?dzie do Izraela odk?d by?a nastolatk?. Opr?cz udzia?u w obozach ?ydowskich (r?wnie? w mi?dzynarodowym ?ydowskim letnim obozie na W?grzech), by?a w Izraelu kilka razy, najpierw przez Birthright a nast?pnie jako doradca dla kilku Shavei Izraela dorocznych seminari?w letnich dla m?odych polskich ?ydzi.
Jej rodzina jest wspieraj?ca, ale si? martwi. “Mia?am kuzyna, kt?ry zmar? tutaj w zamachu terrorystycznym w 2003 roku” opowiada. “Wi?c moja rodzina jest przera?ona, ?e zostan? zabita jak tylko wyl?duje w Ben-Gurion Airport. Je?li jako? cudem prze?yj?, obawiaj? si?, ?e b?d? od razu wzi?ta z lotniska do armii, mimo ?e wiedz?, ?e jestem ju? na armi? za stara.
A je?li prze?yj? to sko?cz? maj?c 20 dzieci i nigdy wi?cej mnie nie zobacz?.”
Seminaria Shavei Izraela odegra?y du?? rol? w ?yciu Basi. “Czuj? si? teraz o wiele bardziej zwi?zana z judaizmem? m?wi. “Nie chodzi tylko o wyk?ady i zaj?cia lub wyjazdy. Mo?liwo?? spotkania innych ludzi ?ydowskiego pochodzenia z ca?ej Polski daje poczucie, ?e nie jest si? jedyn? osob? z podobnymi uczuciami. Czujesz si? mniej samotnie. ”
Siostra Basi r?wnie? uwa?a seminaria Shavei Izraela za zmieniaj?ce ?ycie. “Michael Freund [Za?o?yciel i przewodnicz?cy Shavei Izrael] zapyta? moj? siostr? na ostatnim seminarium w Katowicach, co s?dzi o mojej aliji. Moja siostra powiedzia?a, “szalony, niebezpieczny pomys?. Ale po tym, jak przylecia?a do Izraela, podczas ostatniego letniego programu Shavei Israel, zda?a sobie spraw?, ?e to naprawd? dobre miejsce dla mnie.”
Basia jest zaanga?owana w Shavei Israel w Polsce od wielu lat. Pracuje zar?wno z rabinem Yehoshua Ellisem, emisariuszem Shavei w Katowicach, wcze?niej z rabinem Boazem Pashem, kt?ry prowadzi? w Warszawie program edukacyjny dla m?odzie?y “Ner l’Elef”. Basia by?a tak?e prezesem Polskiego Zwi?zku ?ydowskich Student?w. Tak, ona jest na pewno dobrze przygotowani do udanej aliji. “Tylko musze nauczy? si? lepiej hebrajskiego? ? uwa?a.
“Ukryci” ?ydzi, kt?rzy chc? emigrowa? do Izraela z Polski nie zawsze maj? ?atwe ?ycie. Musz? udowodni? swoje ?ydowskie korzenie. Wiele dokument?w zosta?a zniszczona – najpierw przez Niemc?w, potem przez Rosjan. Cz?sto przez rodziny ukrywaj?cych si? ?yd?w w czasie wojny i po niej. Odzyskanie papier?w mo?e okaza? si? niemo?liwe. Rzeczywi?cie, “je?li uda?o ci si? prze?y? wojn?, to twoje dokumenty na pewno znikn??y” podkre?la Basia. Ona mia?a mia? szcz??cie: mia?a potrzebn? dokumentacj? i jest na drodze do zrobienia aliji.
Wydaje si?, ?e przynajmniej w tym wypadku ?czwarte? pokolenie wychowa si? w Izraelu.
UPDATE: publikuj?c ten artyku? dostali?my wiadomo??, ?e Basia Wieczorek przyjecha?a do Izraela zrobiwszy alij?.