Woda jest uniwersalnym symbolem zmiany – jak w przypadku strumieni i rzek, a tak?e si?y – jak morza i oceany. Talmud wprowadza wod? jako symbol Tory. Zdanie “Szli trzy dni przez pustyni?, a nie znale?li wody” (Ksi?ga Wyj?cia 15:22) Talmud (traktat Bava Kama folio 82a) wyja?nia t?umacz?c, ?e woda symbolizuje tutaj Tor?. Jak woda utrzymuje przy ?yciu cia?o, tak Tora utrzymuje dusz?. Izraelici w czasie w?dr?wki przez pustyni? szermali po trzech dniach, gdy brakowa?o im wody, dlatego w?a?nie Moj?esz nakaza?, aby Tora by?a publicznie czytana w poniedzia?ki, czwartki i w Szabat. W ten spos?b nikomu nie up?yn??o wi?cej ni? trzy dni bez us?yszenia s??w Tory.
Co to jest mykwa i czysto?? rytualna?
S?owo mikwa (mykwa) pojawia si? w Torze ju? na samym pocz?tku: “I rzek? B?g: ‘Niech si? zbior? wody spod nieba w jedno miejsce, a niech si? uka?e l?d’ i sta?o si? tak. I nazwa? B?g l?d ziemi?, a zbi?r w?d nazwa? morzami. I widzia? B?g, ?e by?o to dobre” (Bereszit 1:9-10). S?owo mikwa jest tu przet?umaczone, jako “zbi?r” lub “zbiornik” w?d.
Tora opisuje kilka stan?w rytualnej nieczysto?ci, kt?re wymagaj? pe?nego zanurzenia w wodzie, w celu powrotu do stanu rytualnej czysto?ci. Jako wprowadzenie do tomu po?wi?conego tematowi mykwy chc? kr?tko wyt?umaczy? poj?cie ?rytualna czysto???, czyli TAHARA, jak r?wnie? poj?cie ?rytualna nieczysto???, czyli TUMA. Podstawowym za?o?eniem jest to, ?e stan czysto?ci i nieczysto?ci rytualnej nale?y rozumie? przede wszystkim w kategoriach duchowych i pami?ta? nale?y, ?e wody mykwy s? po to, aby podnie?? dusz?, nie aby oczyszczi? cia?o.
Wi?kszo?? form TUMA mo?e zosta? usuni?ta poprzez zanurzenie si? w dowolnym zbiorniku wody, uzyskanej w spos?b naturalny, na przyk?ad w zbiorniku deszcz?wki. Jednak niekt?re formy TUMA wymagaj? zanurzenia w MAJIM CHAJIM (?ywej wodzie), aby mo?na by?o osi?gn?? TAHARA. MAJIM CHAJIM to woda gruntowa ze studni lub ?r?d?a, inaczej m?wi?c – woda pochodz?ca z ziemi (zobacz np. Ksi?ga Kap?a?ska 15:13). “?ywa woda” posiada t? dodatkow? zalet?, ?e jest zdolna do oczyszczenia cz?owieka nawet wtedy, gdy p?ynie. Deszcz?wka z kolei musi by? nieruchoma i znajdowa? si? w naczyniu, aby posiada? zdolno?? rytualnego oczyszczania. Dzisiejsze mykwy s? zaprojektowane tak, aby upro?ci? spe?nienie powy?szych warunk?w np. poprzez skonstruowanie ?a?ni z dop?ywem naturalnej wody (np. po??czonej ze zbiornikiem wype?nionym deszcz?wk?).
2. Kto i dlaczego u?ywa mykwy?
Wsp??cze?nie mykwy u?ywane s? przede wszystkim:
Przez ?ydowskie kobiety, do osi?gni?cia TAHARA po menstruacji lub po porodzie;
Przez ?ydowskich m??czyzn, r?wnie? do osi?gni?cia TAHARA;
Przy przej?ciu procedury konwersji na judaizm;
Do oczyszczania naczy? kuchennych uzyskanych od nie-?yd?w.
Najcz?stszymi u?ytkownikami mykw s? kobiety, kt?re udaj? si? tam po ka?dym cyklu menstruacyjnym oraz po urodzeniu dziecka, zgodnie z zaleceniami Tory. Zanim kobieta wchodzi do mykwy, wcze?niej oko?o jedn? godzin? sp?dza na przygotowaniu si?, zaczynaj?c od dok?adnego czyszczenia swojego cia?a i ko?cz?c na trzydziestominutowym relaksie w wannie wype?nionej gor?c? wod?. Z czystym cia?em, ze spokojn? i podniesion? dusz? wchodzi do mykwy, aby si? “urodzi? ponownie”.W dawnych czasach mykwy by?y zazwyczaj do?? utylitarne, poniewa? nie by?o wystarczaj?cych ?rodk?w finansowych na luksusy. Dzi? za? zwraca si? wielk? uwag?, aby mykwa wygl?dala estetycznie i aby ca?e do?wiadczenie oblucji by?o buduj?ce dla duszy.(1)
Niekt?rzy m??czy?ni tak?e korzystaj? z mykwy, ale – w przeciwie?stwie do kobiet – jest to jedynie zwyczaj a nie przykazanie Tory. M??czy?ni i kobiety nie mog? chodzi? do tej samej mykwy. Wielu m??czyzn chodzi do mykwy raz w roku przed wielkimi ?wi?tami Rosz Haszana i Jom Kipur, niekt?rzy udaj? si? tam przed ka?dym Szabatem, a s? i tacy, kt?rzy korzystaj? z mykwy codziennie przed modlitw? porann?. Istniej? spo?eczno?ci przestrzegaj?ce zwyczaju, wed?ug kt?rego ojciec idzie do mykwy przed uroczysto?ci? obrzezania syna. Inny zwyczaj, obecny w niekt?rych ?rodowiskach, wymaga, aby kohen skorzysta? z mykwy przed nabo?e?stwem, podczas kt?rego wyg?asza b?ogos?awie?stwo kap?a?skie. Ezra HaSofer (Ezdreasz Pisarz), kt?ry ?y? oko?o 450 lat przed er? gregoria?sk? orzek?, ?e m??czyzna, kt?ry mia? wyciek nasienia z jakiegokolwiek powodu powinien u?y? mykwy. Ten dekret nie zosta? zaakceptowany przez wi?kszo?? ?ydowskiej spo?eczno?ci i dlatego ostatecznie zosta? uniewa?niony. Mimo to niekt?re spo?eczno?ci zach?caj? do przestrzegania dekretu Ezry poprzez op?ukanie cia?a lub zanurzenie go w wodzie. Nie jest do tego wymagana koszerna mykwa. Mo?na u?y? zwyk?ej, bie??cej wody jak np. prysznic.
Zasady dotycz?ce, kto ma korzysta? z mykwy znajduj? si? w Torze w kilku miejscach i mog? zosta? podzielone na 2 kategorie: ci, kt?rzy id? do mykwy w rezultacie czego? oraz ci, kt?rzy id? do mykwy w oczekiwaniu czego?.
W Ksi?dze Kap?a?skiej, w rozdzia?ach 12 do 17, znajdujemy zasady dotycz?ce ludzi z pierwszej kategorii. S? to osoby, kt?re mia?y chorob? sk?ry nazwana ?caraat? (cz?sto b??dnie t?umaczona jako tr?d) oraz ludzie, u kt?rych choroba polegala na mimowolnej emisji p?yn?w ustrojowych (hebr. zav). Tak?e cz?owiek, kt?ry zjad? zwierz? pad?e z przyczyn naturalnych (co jest zabronione), musi p?j?? do mykwy. Najwy?szy Kap?an (kohen gadol), po wyp?dzeniu koz?a ofiarnego na miejsce pustynne zwane Azazel (Kp?. 16)(2) , co r?wnawa?o si? ze utrat? ?ycia przez koz?a, r?wnie? musia? p?j?? do mykwy, podobnie jak ten cz?owiek, kt?ry odprowadzi? koz?a ?do Azazela?. W Ksi?dze Liczb z rozdzia?u 19 dowiadujemy si?, ?e r?wnie? ten, kto mia? kontakt z trupem musi obmy? si? w mykwie. Same wej?cie na cmentarz, czyli bycie w zasi?gu czterech ?okci (ok. 2 metry) od grobu lub przebywanie pod tym samym dachem lub drzewem co trup, b?d? gr?b powoduje, ?e cz?owiek staje si? TAME (rytualnie nieczysty). Wszystkie wy?ej wymienione sytuacje s? w pewien spos?b po??czone ze ?mierci? lub chorob? i nie stosuje si? ich od czas?w zniszczenia ?wi?tyni w Jerozolimie.
Z 15 rozdzia?u Ksi?gi Kap?a?skiej dowiadujemy si? o sytuacji korzystania z mykwy nadal jest stosowanej i odnosz?cej si? do kobiet, kt?re korzystaj? z mykwy po cyklu menstruacyjnym i po urodzeniu dziecka. Wsp?lnym mianownikiem wszystkich wy?ej wymienionych sytuacji jest fakt, ?e wi??? si? one z utrat? ?ycia lub, w przypadku miesi?czkuj?cych kobiet, z utrat? potencjalnego ?ycia. B?ogos?awionej pami?ci Rabin Aryeh Kaplan, w swojej ksi??ce “Waters of Eden: Mystery of the Mikvah” ??czy prawa rytualnej nieczysto?ci z opowie?ci? znajduj?c? si? na pocz?tku ksi?gi Bereszit.
Wed?ug Bereszit, poprzez zjedzenie owocu, Adam i Chawa przynie?li ?wiatu ?mier?. Rabin Kaplan zwraca uwag?, ?e wi?kszo?? praw rytualnej nieczysto?ci odnosi si? do r??nych sposob?w utraty ?ycia, jak r?wnie? do pozbawienia potencjalnego ?ycia w przypadku menstruacji. Ka?dy cz?owiek obecny przy jakimkolwiek przejawie ?mierci musi zanurzy? si? w wodzie wyp?ywaj?cej, wed?ug ksi?gi Bereszit, z Ogrodu Rajskiego, ?r?d?a ?ycia. Akt obmycia pozwala ?oczy?ci? si?? po zetkni?ciu si? ze ?mierci?. Widzimy wi?c, ?e rytualna nieczysto??, czyli TUMA nie ma nic wsp?lnego z nieczysto?ci?. S?owo nieczysto?? niesie negatywne konotacje, kt?rych pozbawione jest s?owo TUMA. By? TAME, czyli rytualnie nieczystym nie jest niczym z?ym. Tora wymaga po prostu od cz?owieka, kt?ry zetkn?? si? ze ?mierci?, odsuni?cia si? na kr?tki czas od pewnych aspekt?w codziennego ?ycia. ?w czas i dystans daje, i pozwala zastanowi? si? nad darem ?ycia, najwi?kszym podarunkiem otrzymanym od Boga. Wydaje si?, ?e Tora w sytuacjach, kiedy cz?owiek styka si? z tym mysterium tremendum ?ycia i ?mierci, zobowi?zuje do pewnego okresu refleksji, kt?re prowadzi do ?ponownego narodzenia si?? w wodach mykwy.
Kiedy zastanowimy si? nad poj?ciem ponownego narodzenia duchowego, zrozumiemy r?wnie? dlaczego zanurzenie w mykwie jest obowi?zkiem osoby, kt?ra chce przej?? na judaizm. Po studiowaniu przez pewien czas zasad judaizmu, oraz sprawdzeniu kandydata przez Beit Din (s?d rabinacki), co do jego/jej wiedzy i oddania si? ?ydowskiemu ?yciu, pozostaje dla potencjalnego konwertyty rytual zanurzenia si? w mykwie. On/ona wchodzi do mykwy jako nie-?yd, ale wychodzi ju? jako ca?kowity cz?onek narodu ?ydowskiego. M?wi si? wtedy, ?e osoba ta urodzi?a si? na nowo.
Ostatnia kategoria u?ywania mykw dotyczy przybor?w kuchennych. Z 31 rozdzia?u Ksi?gi Liczb dowiadujemy si?, ?e nar?d ?ydowski, po zwyci?skiej wojnie z Midianitami, zosta? poinstruowany w zakresie koszerowania przybor?w kuchennych, kt?re s? cz??ci? ?upu wojennego i pochodz? od wroga. Po pierwsze, przybory kuchenne, kt?re wesz?y w kontakt z gor?c?, niekoszern? ?ywno?ci?, mia?y by? oczyszczone przez ogie?. Werset m?wi: ?… wszystko, czego ogie? nie zniszczy, przeprowad?cie przez ogie?, aby sta?o si? czyste; ale tylko woda oczyszczenia (hebr. mei nida) usunie nieczysto??. Czego za? nie mo?na k?a?? do ognia, przeprowad?cie przez wod?? (31:23). Talmud wyja?nia, ?e przybory kuchenne powinne by? oczyszczone przez zanurzenie w wodzie u?ytkowanej przez nida, czyli przez kobiet po cyklu mentruacji, dla jej ponownego narodzenia ? czyli w mykwie. Oznacza to, ?e wszystkie przybory kuchenne, ??cznie z tymi nie u?ywanymi do gor?cego jedzenia, musz? by? zanurzone w mykwie. W dzisiejszych czasach ta tradycja odnosi si? do przybor?w kuchennych wyprodukowanych przez nie-?yd?w. Przed ich pierwszym u?yciem s? zanurzone w mykwie.
3. Rodzaje i wymogi halachiczne konstrukcji mykw.
Ka?dy naturalny zbiornik np.: morze, rzeka lub jezioro mog? s?u?y? za mykw?. Ponadto istniej? dwa rodzaje nape?niania mykw wod? koszern?. Owe dwa rodzaje metod nape?niania zwane s?: BOR HASZAKA i BOR ZRIA. BOR HASZAKA oznacza studni? z nak?adaj?c? si? na siebie lub z mieszaj?c? si? wod?. Ten rodzaj mykw dzia?a nast?puj?co: deszcz?wka lub woda ze studni g??binowej wype?nia zbiornik, kt?rego pojemno?? nie jest mniejsza ni? 40 SEA(3) i kt?ry stanowi tym samym koszern? mykw?. W zbiorniku znajduje si? otw?r. Po drugiej stronie otworu znajduje si? basen dla os?b, kt?re chc? dokona? zanurzenia. Zape?niamy basen wod? z kranu o ?agodnej temperaturze. Gdy poziom wody w basenie podniesie si? do wysoko?ci otworu ??cz?cego zbiornik koszernej wody z basenem, woda w basenie miesza si? z koszern? wod? i staje si? przed?u?eniem mykwy. W momencie dotkni?cia woda w basenie staje si? koszerna. Nast?pnie ka?dy mo?e korzysta? z basenu, aby osi?gn?? TAHARA, czyli rytualn? czysto??. Woda w basenie “nak?ada si? na lub miesza si? z” wod? koszern? i – voil? – mamy koszern? mykw? w basenie! Regu?a halachiczna jest bardzo prosta: do mykwy koszernej (tzn. maj?cej nie mniej, ni? 40 SEA koszernej wody) mo?na doda? dowoln? ilo?? niekoszernej wody (np. wody z kranu). Aby mieszanie si? obu rodzaj?w wody nast?powa?o stale, przestrzegany jest powszechnie zwyczaj nape?niania basenu tak, aby otw?r pomi?dzy basenem a zbiornikiem z wod? koszern? znajdowa? si? poni?ej poziomu wody. Ten rodzaj konstrukcji jest nazywany BOR HASZAKA – “studnia z nak?adaj?ca si? na siebie wod?”, poniewa? swobodne ??czenie si? dw?ch rodzaj?w wody ma znaczenie o koszerno?ci tego rodzaju mykwy.
Drug? konstrukcj?, r?wnie? powszechnie stosowan? w mykwach, jest BOR ZRIA, czyli “studnia dolewanej wody”.
Najpierw, jak powy?ej, potrzebny jest pojemnik z koszern? wod?, o obj?to?ci 40 SEA. R??nica pomi?dzy tym rodzajem mykwy a omawianym poprzednio polega na sposobie w jaki woda bie??ca (niekoszerna) przedostaje si? z kranu do basenu. Przy konstrukcji BOR ZRIA woda z kranu wlewana jest do zbiornika z koszern? wod?, w kt?rym uprzednio musi si? znajdowa? co najmniej 40 SEA koszernej wody. Zbiornik BOR ZRIA r?wnie? po??czony jest z basenem przy pomocy otworu. Gdy zbiornik z koszern? wod? nape?ni si? w efekcie nalewania do niego wody z kranu i si?gnie powy?ej otworu ??cz?cego, woda przedostaje si? do basenu. Basen wype?niony wod? ze zbiornika (do ilo?ci minimalnej, czyli 40 SEA) staje si? koszern? mykw?. Idea takiej konstrukcji mykwy jest nast?puj?ca:W chwili, gdy woda z kranu dociera do koszernej wody w zbiorniku, woda kranowa ulega “uniewa?nieniu” jako, ?e ??czy si? z koszern? wod? mykwy. Staje si? wtedy tak samo koszerna jak oryginalna woda w zbiorniku i jako taka przedostaje si? przez otw?r do basenu, posiadaj?c ju? w?a?ciwo?ci, kt?re sprawiaj?, ?e mo?e by? u?yta do usuni?cia TUMA.
W praktyce, zasadnicza r??nica pomi?dzy dwoma konstrukcjami mykwy sprowadza si? do cz?stotliwo?ci wymiany koszernej wody w zbiorniku. Gdy stosowany jest system BOR HASZAKA, wod? trzeba cz??ciej wymienia?. Powodem tego jest fakt, i? nawet je?li woda w basenie wymieniana jest po ka?dorazowym u?yciu, to zanieczyszczenia pojawiaj?ce si? w basenie przedostaj? si? do zbiornika i osiadaj? w nim, brudz?c koszern? wod? w zbiorniku. Nie stanowi to jednak problemu gdy stosowany jest system BOR ZRIA. Koszerna woda w zbiorniku jest od?wie?ana praktycznie za ka?dym razem, gdy mykwa jest nape?niana ?wie?? wod? z kranu, poprzez nalewanie jej do zbiornika z koszern? wod?. W istocie, nazwa owej konstrukcji – BOR ZRIA, “studnia dolewanej wody” wi??e si? z cz?stym uzupe?nianiem zbiornika ?wie?? wod? kranow?. Nietrudno sobie wyobrazi?, ?e w miejscach, gdzie niecz?sto pada deszcz, ten drugi spos?b konstruowania mykw jest stosowany ch?tniej.
4. Mykwa czyli nadzieja.
Na zako?czenie, chcia?bym odnie?? si? do inspiruj?cej kwestii dotycz?cej mykwy. S?owo mikwa ma ten sam ?r?d?os??w, co s?owo tikwa, oznaczaj?ce nadziej?. Istnieje tradycja alegorycznego stosowania tego s?owa w odniesieniu do “nadziei w Bogu”. W Ksi?dze Jeremiasza 17:13 czytamy: “O Bo?e, nadziejo Izraela! Wszyscy, kt?rzy Ci? opuszczaj?, b?d? zawstydzeni…?. Wyra?enie ?nadziejo Izraela? po hebrajsku brzmi MIKWE ISRAEL, czyli r?wnie? ?mykwo Izraela?.
W Talmudzie (traktat Joma, folio 85b) Rabi Akiwa por?wnuje zanurzenie si? w mykwie do relacji pomi?dzy Bogiem a narodem ?ydowskim. Tak jak mykwa oczyszcza ska?onych, tak ?wi?ty Jedyny, niech b?dzie b?ogos?awiony, oczyszcza nar?d ?ydowski.
Inna alegoria nawi?zuje do trzynastej zasady wiary w judaizmie, g?osz?cej, ?e sprawiedliwi dost?pi? w przysz?o?ci zmartwychwstania. “?ywa woda”, kt?ra zim? pozbawiona ?ycia w stanie zamro?enia, bez w?tpienia stanie si? zn?w “?yw? wod?”, gdy wiosn? nastanie odwil?. W tej alegorii woda przedstawia sprawiedliwych, kt?rzy dost?pi? w przysz?o?ci zmartwychwstania. Dlatego te? jest zwyczajowo przyj?te, aby po zako?czeniu pogrzebu studiowa? si?dmy rozdzia? traktatu Mikwaot (hebr. Mykw) nale??cego do Miszny. Traktat ten obejmuje prawa mykwy, a jego si?dmy rozdzia? zaczyna dyskusj? na temat odpowiedniego ?r?d?a wody do koszernej mykwy. Studiowanie traktatu symbolizuje nadziej?, ?e pochowany cz?owiek w przysz?o?ci dost?pi zmartwychwstania i nowego ?ycia.
————————————-
(1)?We wsp??czesnych przebieralniach z g?o?nik?w s?ycha? relaksuj?c? muzyk?. Istniej? nawet mykwy, kt?re oferuj? pedicure, manicure i masa?e.
(2)?W Jom Kipur z dw?ch identycznych koz??w wybierno poprzez losowanie jednego do z?o?enia w ofierze, a drugiego wyp?dzano do Azazel na pustyni. ?I po?o?y Aaron obie swoje r?ce na g?owie koz?a ?ywego, i wyzna nad nim wszystkie przewinienia syn?w izraelskich i wszystkie ich przest?pstwa, kt?rymi zgrzeszyli, i z?o?y je na g?ow? koz?a, i wyp?dzi go przez wyznaczonego m??a na pustyni?? (Kp?. 16:21, Biblia to jest Pismo ?wi?te Starego i Nowego Testamentu, Towarzystwo Biblijne w Polsce, Warszawa 1998, s. 129). S?owo ?azazel? mo?e oznacza? miejsce, albo samego koz?a, t?umaczono je tak?e jako imi? demona. Tym samym grzechy Izraela powraca?y do swego ?r?d?a nieczysto?ci. Por. Alan Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ?ydowskich, t?um. Olga Zienkiewicz, Warszawa 1998, s.36.
(3)?Sea to halachiczna miara w Talmudzie. Istniej? r??ne opinie, jak znaczna jest ta obj?to??. Pocz?wszy od opinii Rabina Awrahama Chaima Nae, kt?ry uwa?a, ?e to 8,3 litra, a? do 14,3 litra wed?ug tego, co twierdzi? Rabin Awraham Jeszaja Karelitz. Wed?ug pierwszej opinii, wi?c, niezb?dne s? 332 litry, podczas gdy wed?ug drugiej 572 litry.