W ostatnim tygodniu widzia?em artyku? kr???cy w mediach spo?eczno?ciowych o rzekomym aresztowaniu izraelskiego przewodnika, kt?ry oprowadza? grup? m?odzie?y ?ydowskiej w Auschwitz. Nie by?em tam, kiedy to si? sta?o, i nie mam poj?cia, czy lub w jakim stopniu cz?onkowie grupy izraelskiej zak??cali spok?j i / lub ?amali zasady zachowania si? w Auschwitz. Kr?tko m?wi?c: Nie wiem, czy oni zachowali si? w granicach “derech erec” (w?a?ciwe zachowanie). Z pewno?ci? jednak niekt?re reakcje w mediach spo?eczno?ciowychnie mie?ci?y si? w granicach “derech erec”. Nawi?zania do Szoa, ironiczne aluzje w zachowaniu si? personelu w Muzeum Auschwitz do z?a Auschwitz jakie mia?o miejsce podczas II wojny ?wiatowej s? tak absurdalne, ?e mo?na si? zastanawia? czy s?owa wystarczaj? ?eby pot?pi? takie zachowanie. Wydaje mi si?, ?e niekt?rzy ludzie nie bardzo rozumiej? poj?cia “derech erec”. I dlatego chcia?bym zaoferowa? kr?tkie spojrzenie na ten temat.
Jest s?ynne rabiniczne powiedzenie, “derech erec kadma laTora” – “w?a?ciwe zachowanie poprzedzi?o Tor?”. Rabini ucz? nas, ?e ludzie posiadaj? wewn?trzn?, naturaln? moralno??, kt?ra jest niezale?na od naszego zaanga?owania si? w Tor?. Talmud m?wi w imieniu rabina Jehudy (Tractate Eruvin 100b): Je?li nie mieliby?my Tory to dowiedzieliby?my si? o wymogu skromno?ci od kot?w, o zakazie kradzie?y od mr?wek, o zakazie rozwi?z?o?ci od go??bi, itp. Widzimy, ?e Talmud widzi ?wiat jako dodatkowe ?r?d?o do nauki o obowi?zuj?cej moralno?ci. Tylko dlatego, ?e mamy Tor?, to nie musimy si? tym zajmowa?. Rav Nissim Gaon (wielki rabin 10-ego/11-ego wieku) postawi? bardzo daleko id?c? tez? w swoim “Wprowadzeniu do Talmudu”. Napisa?, ?e ca?a ludzko?? jest zobowi?zana do wszystkich przykaza?, kt?re s? oparte na logice i intuicji serca. Widzimy, ?e nie chodzi wy??cznie o liter? prawa. Nawet je?li utrzymuj? zasady w teorii, musz? r?wnie? upewni? si?, ?e moje zachowanie jest zgodne z przyzwoito?ci?. W przeciwnym razie istnieje ryzyko stania si?, w s?owach rabina Mosze ben Nachman (13-y wiek): “nawal birshut ha-Tora” – ?ajdakiem w ramach przepis?w Tory. Ksi?ga Rodzaju nazywa si? “Sefer HaJeszarim”, i odnosi si? do naszych przodk?w, kt?rzy byli przyzwoici w swoim zachowaniu (“jeszarim” po hebrajsku). Rabin Naftali Cwi Jehuda Berlin (1816-1893) napisa? we wst?pie do swojego komentarza do Ksi?gi Rodzaju, ?e esencj? “jaszrut” (przyzwoito?ci) jest duch ?yczliwo?ci i tolerancji w stosunku do ludzi, kt?rzy mog? mie? diametralnie inny ?wiatopogl?d od Ciebie. Mo?na to zaobserwowa? w modlitwie Abrahama o dobro dla z?ych ludzi z Sodomy i Gomory. Abraham nie prosi? B-ga aby uratowa? sprawiedliwych; on prosi? B-ga aby uratowa? grzesznik?w, u kt?rych ?wiatopogl?d by? tak daleki od ?wiatopogl?du Abrahama, jak to tylko mo?liwe. Rabin Cadok HaKohen z Lublina napisa?, ?e studiuj?c przyzwoite zachowanie si? naszych przodk?w w Ksi?dze Rodzaju przygotowujemy si? do przyj?cia Tory w Ksi?dze Wyj?cia. Bez przyzwoito?ci Ksi?gi Rodzaju nie byliby?my w stanie przyj?? Tory w Ksi?dze Wyj?cia.
Rabin Soloveitchik rozwin?? t? ide? w pi?kn? metafor?. Pergamin do Tory, tefillin i mezuzot pochodz? z przetwarzanej sk?ry byd?a. Rabin Soloveitchik por?wna? przymierze Abrahama, Izaaka i Jakuba, do procesu tego przetwarzania. Sk?ra byd?a mo?e by? u?wywana do ?wi?tego celu tylko po przej?ciu takiego procesu przetwarzania. Podobnie, dopiero po trzech duchowych gigantach, takich jak Abraham, Izaak i Jakub, nar?d m?g? jako ca?o?? otrzyma? Tor?. Rabin Soloveitchik rozwin?? t? metafor? dalej. Dla pergaminu, kt?ry ma by? stosowany do mezuzot u?ywamy wewn?trzn? i bezw?osn? stron? sk?ry, tzn. t? stron? kt?ra chroni?a cia?o zwierz?cia. Powierzchnia sk?ry, kt?ra by?a u?ywana do ochrony wn?trza zwierz?cia b?dzie teraz pergaminen mezuzy i b?dzie chroni? wn?trze ?ydowskiego domu. Ale dla pergaminu tefilin u?ywamy zewn?trznej i ow?osionej cz??? sk?ry – cz??ci, kt?ra by?a u?ywana w kontakcie ze ?wiatem zewn?trznym. To przypomina nam o wersecie, kt?ry, jak m?wi Talmud, jest napisany na pergaminie w tefilin B-ga. (Tractate Brachot 6a), kt?ry m?wi: “Kt?ry? inny nar?d na ziemi jest jak tw?j zjednoczony nar?d Izraela” (1 Kronik 17:21). Wyj?tkowo?? naszego narodu zawsze tworzy?a nasz? jedno??. ?ydzi zawsze pomagali sobie nawzajem. To pozwoli?o nam przetrwa? przez tysi?ce lat. Gdy u?ywamy zewn?trznej cz??ci sk?ry byd?a do pergaminu w tefilin przypominamy sobie o tym fakcie. Ta cecha charakteru – “derech erec” (w?a?ciwe, godne i przyzwoite zachowanie) – ma by? jednym z naszych g??wnych przes?a? do ?wiata. Nie tra?my go z oczu.