W Talmudzie, traktat Szabat folio 89b znajdujemy fascynuj?ca opowie??:
W przysz?o?ci, w dzie? s?du, ?wi?ty, niech b?dzie b?ogos?awiony, powie do Awrahama: “Dzieci twoje zgrzeszyli przeciwko Mnie”. Awraham odpowie, “Suwerenny Wszech?wiata! Niech zostan? wymazane dla u?wi?cenia Imienia Twego!”
Wtedy Haszem rzeknie: “Ja to powiem Jaakowu. Skoro on do?wiadczy? b?l z wychowywaniem dzieci na pewno poprosi o mi?osierdzie dla nich. Haszem powie Jaakowu, “dzieci twoje zgrzeszy?y przeciwko Mnie”. Jaakow odpowie, “Suwerenny Wszech?wiata! Niech zostan? wymazane dla u?wi?cenia Imienia Twego!”
Haszem rzeknie z irytacj?: “Nie ma m?dro?ci ani u starego ani u m?odego!”
(W tym kontek?cie “stary” oznacza Awraham, a “m?ody” oznacza Jaakow.)
Tedy Haszem zwr?ci si? do Icchaka i powie, “Dzieci twoje zgrzeszy?y przeciwko Mnie!” Icchak odpowie, ” Suwerenny Wszech?wiata! Czy to moje dzieci, a nie Twoje dzieci?! Kiedy przyj??y Tor? daj?c pierwsze?stwo do wyrazu “b?dziemy wykonywa? [micwot]” przed wyrazem “zrozumiemy [micwot]”, nazwa?e? ich “M?j syn, M?j pierworodny, Israel” (Ksi?ga Szemot 4; 22), a teraz [kiedy grzesz? to nagle] one s? moimi dzie?mi a nie Twoimi dzie?mi?! A ponadto, ile one w og?le zgrzeszyli? Ile lat cz?owiek ?yje? 70. Odejmij od 70 lat pierwsze 20, bo cz?owiek nie jest karany za czyny swoich pierwszych 20 lat. Pozostaje 50 lat. Odejmij od nich okres czasu 25 lat, w kt?rym cz?owiek ?pi. Pozostaje okres czasu 25 lat. Odejmij od nich okres czasu 12,5 lat, w ci?gu kt?rych cz?owiek modli si?, je, pije i wykonuje swoje potrzeby. Pozostaj? 12,5 lat [jako maksymalny okres czasu grzech?w cz?owieka]. Je?li Ty we?miesz te 12,5 lata na Siebie to dobrze, a je?li nie, to ja wezm? p?? na siebie, a p?? b?dzie na Tobie. A je?li powiesz, ?e ca?e te 12,5 lata musz? by? na mnie, to przypomn? Ci, ?e odda?em si? jako ofiar? dla Ciebie!
Wtedy nar?d ?ydowski powie Icchakowi, “Ty jeste? naszym ojcem”. A Icchak do nich powie, “Zamiast chwali? mnie, chwalcie ?wi?tego, niech b?dzie b?ogos?awiony”. Icchak poka?e im ?wi?tego, niech b?dzie b?ogos?awiony i od razu podnios? oczy do niebios i powiedz?, “Ty Haszem jeste? naszym ojcem?”.
Fascynuj?ca opowie??, kt?ra budzi wiele pyta?. Przede wszystkim, dlaczego nie starali si? Awraham i Jaakow broni? nas, ich potomk?w? Haszem m?wi do nich, “twoi dzieci zgrzeszy?y przeciwko mnie”, o oni odpowiadaj? “niech zostan? wymazani dla u?wi?cenia Twojego imienia”?! Co do za przodkowie?!
W przysz?o?ci, w dzie? s?du, ?wi?ty, niech b?dzie b?ogos?awiony, powie do Awrahama: “Dzieci twoje zgrzeszyli przeciwko Mnie”. Awraham odpowie, “Suwerenny Wszech?wiata! Niech zostan? wymazane dla u?wi?cenia Imienia Twego!”
Wtedy Haszem rzeknie: “Ja to powiem Jaakowu. Skoro on do?wiadczy? b?l z wychowywaniem dzieci na pewno poprosi o mi?osierdzie dla nich. Haszem powie Jaakowu, “dzieci twoje zgrzeszy?y przeciwko Mnie”. Jaakow odpowie, “Suwerenny Wszech?wiata! Niech zostan? wymazane dla u?wi?cenia Imienia Twego!”
Haszem rzeknie z irytacj?: “Nie ma m?dro?ci ani u starego ani u m?odego!”
(W tym kontek?cie “stary” oznacza Awraham, a “m?ody” oznacza Jaakow.)
Tedy Haszem zwr?ci si? do Icchaka i powie, “Dzieci twoje zgrzeszy?y przeciwko Mnie!” Icchak odpowie, ” Suwerenny Wszech?wiata! Czy to moje dzieci, a nie Twoje dzieci?! Kiedy przyj??y Tor? daj?c pierwsze?stwo do wyrazu “b?dziemy wykonywa? [micwot]” przed wyrazem “zrozumiemy [micwot]”, nazwa?e? ich “M?j syn, M?j pierworodny, Israel” (Ksi?ga Szemot 4; 22), a teraz [kiedy grzesz? to nagle] one s? moimi dzie?mi a nie Twoimi dzie?mi?! A ponadto, ile one w og?le zgrzeszyli? Ile lat cz?owiek ?yje? 70. Odejmij od 70 lat pierwsze 20, bo cz?owiek nie jest karany za czyny swoich pierwszych 20 lat. Pozostaje 50 lat. Odejmij od nich okres czasu 25 lat, w kt?rym cz?owiek ?pi. Pozostaje okres czasu 25 lat. Odejmij od nich okres czasu 12,5 lat, w ci?gu kt?rych cz?owiek modli si?, je, pije i wykonuje swoje potrzeby. Pozostaj? 12,5 lat [jako maksymalny okres czasu grzech?w cz?owieka]. Je?li Ty we?miesz te 12,5 lata na Siebie to dobrze, a je?li nie, to ja wezm? p?? na siebie, a p?? b?dzie na Tobie. A je?li powiesz, ?e ca?e te 12,5 lata musz? by? na mnie, to przypomn? Ci, ?e odda?em si? jako ofiar? dla Ciebie!
Wtedy nar?d ?ydowski powie Icchakowi, “Ty jeste? naszym ojcem”. A Icchak do nich powie, “Zamiast chwali? mnie, chwalcie ?wi?tego, niech b?dzie b?ogos?awiony”. Icchak poka?e im ?wi?tego, niech b?dzie b?ogos?awiony i od razu podnios? oczy do niebios i powiedz?, “Ty Haszem jeste? naszym ojcem?”.
Fascynuj?ca opowie??, kt?ra budzi wiele pyta?. Przede wszystkim, dlaczego nie starali si? Awraham i Jaakow broni? nas, ich potomk?w? Haszem m?wi do nich, “twoi dzieci zgrzeszy?y przeciwko mnie”, o oni odpowiadaj? “niech zostan? wymazani dla u?wi?cenia Twojego imienia”?! Co do za przodkowie?!
Znajdziemy odpowied? u jednego z najwi?kszych interpretator?w Talmudu, kt?rego najpierw kr?tko przestawi?.
Rabbi Szlomo Eidels by? jeden z wielkich interpretator?w homilii Talmudu (po aramejsku agadeta). On jest znany akronimem Maharsza od swojego tytu?u Moreinu HaRav Szlomo Eidels, co oznacza nasz nauczyciel rabin Szlomo Eidels. Rabbi Eidels urodzi? si? w Krakowie w 1555 roku i zmar? w Poznaniu w 1632 roku. On by? g??wnie utrzymywany przez swoj? te?ciow?, kt?ra si? nazywa?a Eidel, i st?d jego nazwisko Eidels.
Maharsza zwraca nasz? uwag?, ?e w tek?cie wypowiedzenie: “niech zostan? wymazane dla u?wi?cenia Imienia Twego” jest dwuznaczne. Pytanie jest, czy ono odnosi si? do potomk?w Awrahama i Jaakowa czy do grzech?w, kt?rzy ci potomkowie pope?nili! Argument mo?e odonsi? si? tak samo dobrze do obu stron:
1. Albo, ?e Awraham i Jaakow opieraj? si? nad argumentem, ?e pozwolenie ludziom grzeszy? bezkarnie ha?bi imi? Haszem i ?e dlatego nale?y wymaza? grzesznik?w oboj?tnie, kto oni s?.
2. Albo, ?e Awraham i Jaakow opieraj? si? nad argumentem, ?e karanie Narodu Wybranego ha?bi?oby imi? Haszem, skoro Haszem tego narodu wybra?. Wed?ug tego argumentu wypowied? “nich zostan? wymazane dla u?wi?cenia Twojego imienia” odnosi si? do wymazania grzech?w, a nie ludzi.
Maharsza zwraca nasz? uwag?, ?e obie interpretacje s??w Awrahama i Jaakowa s? mo?liwe. Maharsza twierdzi, ?e w?a?nie ta niejasno?? i dwuznaczno?? w ich wypowiedzi zirytowa?a Haszem. Haszem oczekiwa?, ?e przodkowie b?d? ca?kiem jednoznacznie broni? swoich potomk?w.
Dlaczego Haszem zwr?ci? si? do Jaakowa od razu po Abrahamie i jakby przeskoczy? Icchaka, kt?ry by? synem Awrahama i ojcem Jaakowa?
Kiedy Awraham daje dwuznaczn? odpowied? to Haszem my?li, ?e ta dwuznaczno?? jest spowodowana brakiem do?wiadczenia w wychowywaniu wielu dzieci. Ka?dy, kt?ry wychowuje dzieci wie, ?e ma?ym dzieciom trzeba dawa? jasne i jednoznaczne przes?ania. Wy??cznie, kiedy s? starsi mo?na im przedstawia? niejasno?ci ?ycia i dwuznaczno?ci pewnych sytuacji. Dlatego Haszem zwr?ci? si? od razu do Jaakowa po Awrahamie i jakby przeskoczy? Icchaka, bo Jaakow wychowa? wiele dzieci, a Icchak nie. Ale Jaakow da? tak? sam? odpowied? i wtedy Haszem si? jakby zirytowa?. Dlaczego Jaakow odpowiada tak samo jak Awraham? Do tego pytania jeszcze wr?cimy.
Po otrzymaniu niewystarczaj?cych odpowiedzi od Awrahama i Jaakowa, Haszem zwraca si? do Icchaka. Icchak odpowiada ca?kiem jednoznacznie w obronie swoich potomk?w. On nawet wyk?ada ca?y d?ugi argument, obejmuj?c wszystkie ewentualno?ci. Argumentacja Icchaka przypomina o argumentacji Awrahama z Haszem o uratowaniu miast Sodomy i Gomory. Kiedy Haszem powiedzia? Awrahamowi, ?e On ma zamiar zniszczy? Sodom? i Gomor? ze wzgl?du na niegodziwo?? ich mieszka?c?w, to Awraham argumentowa? z Haszem. Awraham powiedzia? do Haszem, ?e je?li w tych dw?ch miastach nadal istnieje garstka sprawiedliwych ludzi to nale?y zostawi? te miasta, bo ci sprawiedliwi jeszcze mog? wp?yn?? pozytywnie na reszt? mieszka?c?w, kt?rzy mog? zmieni? si? pozytywnie. Ta rozmowa Awrahama z Haszem jest bardzo d?uga, bo Awraham nie podda? si? a? Haszem si? zgodzi?, ?e nawet tylko 10 sprawiedliwych stanowi wystarczaj?co wielk? garstk?, ?eby pozostawi? te miasta.
Widzimy, ?e Awraham argumentowa? z Haszem ?eby uratowa? niegodziwych ludzi w Sodomie i Gomorze, ale nie argumentuje dla uratowania w?asnych potomk?w! Dlaczego?
Nale?y zrozumie?, t?umaczy Maharsza, ?e cadycy maj? tendencj? nie prosi? o nic dla siebie. Skoro ?yj? z przekonaniem, ?e wszystko Haszem robi dla dobra, to nie prosz? nic dla siebie. Dla innych tak, ale dla siebie nie. Tak mo?na zrozumie?, dlaczego Awraham argumentowa? przeciwko Haszem o mieszka?cach Sodomy i Gomory, ale nie o w?asnych potomkach.
Je?li akceptujemy to wyt?umaczenie to powstaje pytanie o zachowaniu si? Icchaka. Dlaczego Icchak jednak broni? swoich potomk?w, je?li Awraham i Jaakow tego nie robili?
Nale?y zrozumie? unikalno?? duchowo?ci Icchaka. Icchak po?o?y? si? na o?tarzu z w?asnej woli i by? gotowy odda? swoje ?ycie wed?ug rozkazu Haszem do jego ojca. Midrasz opowiada, ?e a? anio?y si? wzruszy?y z si?y oddania si? Icchaka do woli Haszem jak przekazana mu od Awrahama i zacz??y p?aka? nad Icchakiem. Ich ?zy wesz?y do oczu Icchaka i on o?lep?.
Wiemy z Tory, ?e Icchak o?lep? na stare lata, wi?c jak mo?e Midrasz powiedzie?, ?e on o?lep? ju? po swoim te?cie ufno?ci do woli Haszem jak przykaza? jego ojciec?
Rabini t?umacz?, ?e istnieje inna ?lepota ni? fizyczna, nazwijmy j? ?lepot? duchow?. ?lepota duchowa wyra?a si? tym, ?e cz?owiek widzi dusz? wi?cej ni? on widzi cia?o. Po wydarzeniu, kiedy Icchak po?o?y? si? na o?tarzu i by? gotowy odda? w?asne ?ycie i ?zy anio??w wesz?y mu do oczu, Icchak zacz?? silniej widzie? dusz? ludzi ni? ich cia?a. W taki spos?b on potrafi? “nie zauwa?y?”, ?e jego starszy syn Eisaw by? na tyle niegodziwym cz?owiekiem. Wszyscy widzieli jak strasznie Eisaw si? zachowuje, ale Icchak widzia? tylko dusz? Eisawa, a dusza jest cz??ci? Haszem i jest zawsze czysta. Nawet najwi?kszy grzesznik mo?e w ka?dym momencie zrobi? teszuw? (powrotu) i odrzuci? od swojej duszy wszystkie grzechy. Widz?c dusz? Eisawa silniej ni? jego cia?o, Icchak widzia? u Eisawa ci?g?y potencja?. Icchak by? jakby ?lepy na wszystkie Eisawa grzechy. Icchaka ?ona Riwka, kt?ra widzia?a rzeczywisto?? taka, jaka ona by?a, musia?a zainterweniowa? i zapewni?, ?e Jaakow b?dzie kontynuacj? Icchaka, a nie Eisaw.
Teraz rozumiemy r?wnie?, dlaczego Icchak w opowie?ci Talmudu broni? swoich potomk?w ca?kiem jednoznacznie, a nie jak Awraham czy Jaakow. W ?wiecie duchowym cz?owiek zawsze ma potencja?. Tak d?ugo, jak istnieje ?ycie jest nadzieja i nie ma miejsca dla jak?kolwiek dwuznaczno?? czy w?tpliwo??. Icchak jakby nie widzia? grzechy swoich potomk?w, bo widzia? i duszy i ich ci?g?? mo?liwo?? do teszuwy.
Na koniec poruszymy wy?ej wymienione pytanie, dlaczego Jaakow da? tak? sam? odpowied? jak Awraham. ?ycie Awrahama i Jaakowa by?o troch? podobne. Obaj musieli kilkakrotnie przenosi? si? z jednego kraju do innego i obaj musieli du?o walczy?. Icchak nie prze?y? te do?wiadczenia. Ludzie, kt?rzy musz? du?o walczy?, robi? si? czasami “twardzi”. Maj? mniej wyrozumienia dla “nieudanych” ludzi. Twierdz?, ?e skoro oni sami potrafili zwyci??y? wielkie wyzwania, dlaczego nie wymaga? tego samego od innych? By? mo?e to by?o powodem, dlaczego i Awraham i Jaakow mieli tak? sam? reakcj?.
Jeszcze jedno ostatnie por?wnanie mi?dzy reakcj? Icchaka i reakcj? Awrahama i Jaakowa wed?ug drugiej interpretacji Maharsza. W swojej drugiej interpretacji Maharsza twierdzi, ?e ze s??w Talmudu mo?na r?wnie dobrze zrozumie?, ?e Awraham i Jaakow prosz? Haszem, ?eby On wymaza? grzechy ich potomk?w zamiast ich kara? i zha?bi? Swoje imi? w oczach innych narod?w. Wed?ug tej interpretacji argument Awrahama i Jaakowa jest pe?ny mi?osierdzi do ich potomk?w. Je?li tak, to, dlaczego Icchaka odpowied? jest preferowana?
Icchaka odpowied? nie zawiera wymazanie grzech?w. Wymazanie grzech?w jest “lekkim rozwi?zaniem”, ale ono nie powoduje, ?e ludzie si? czego? ucz?. Rzecz odwrotna. Je?li si? cz?owiekowi ci?g?e wymazuje jego grzechy to si? go uczy, ?e przestrzeganie jest niepotrzebne. Po co przestrzega?, je?li co jaki? czas grzechy b?d? wymazane? Wymazanie grzech?w jest mi?osierdziem z kr?tkiej perspektywy. Haszem si? zirytowa?, kiedy i Awraham i Jaakow poprosili o to. Da? szans? na polepszenie si?, ale bez jakiego? “magicznego” wymazania grzech?w, jest ci??sze. To jednak daje rezultaty w d?ugiej perspektywie i to jest najwi?ksze mi?osierdzie. Dlatego Haszem preferowa? odpowied? Icchaka.
Przes?anie dla nas jest jasne. Musimy czasami skorzysta? z odpowiedzi Awrahama i Jaakowa i po prostu wymaza? grzechy, kt?re inni pope?niaj? przeciwko nam. Po prostu wybaczy? i zapomn??. Ale nie zawsze i zw?aszcza nie wobec naszych dzieci. Sztuka polega nad umiej?tno?ci? zrozumienia kiedy stosowa? t? pierwsz? odpowied?, a kiedy t? drug?.
Pozdrowienia z Jerozolimy,
Rabin Icchak Rapoport