(Ba bazie wyk?adu Rabina J?zefa B. Soloveitchik b?ogos?awionej pami?ci, z 1979)
Tisza be-Aw, przedstawia dwie pozornie przeciwstawne kategorie halachiczne. Z jednej strony, Tisza be-Aw jest przede wszystkim dniem ?a?oby. Jest uosobieniem aweilut jeszana “starej ?a?oby”, kt?ra dotyczy historycznej tragedii, w przeciwie?stwie do aweilut chadasza, “nowej ?a?oby”, kt?ra dotyczy ?wie?ej osobistej straty kogo? bliskiego. Nasza ?a?oba zwi?zana ze zniszczeniem Beit ha-Mikdasz (?wi?tyni) dotyczy czego?, co jest przesz?o?ci?. W tym dniu smutku, nadrz?dnym motywem jest bierno?? ? bo czym innym jest ?a?oba, je?li nie akceptacj? gorzkiej straty? W taki dzie?, Chazal nam nakazuje: “Szew We-al taaseh” ? sied? i nie dzia?aj.
Prawa aweilut (?a?oby) s? pe?ne zakaz?w: nie pracuj, nie rozmawiaj, nie zak?adaj tefilin, nie ucz si? Tory, nie tnij w?os?w, nie g?l si? etc. Wed?ug Ramban w Tisza be-Aw nie mo?emy nawet wykonywa? tych akt?w ?a?oby, kt?re s? zwyczajowo akceptowane przy stracie bliskiej osoby, takie jak ? przedarcie ubrania, przykrywanie g?owy, odwracanie ???ka. Nie stosujemy tych akt?w, poniewa? powinni?my zachowa? bierno??. Jest jednak pewien wyj?tek od tej regu?y, kt?ry wkr?tce om?wimy. Ale przyjrzyjmy si? temu innemu aspektowi Tisza be-Aw.
Poza tym, ?e Tisza be-Aw jest dniem ?a?oby, jest on r?wnie? publicznym dniem postu. I to nie zwyk?ym dzniem postu, ale archetypem wszystkich publicznych post?w na r?wni z Jom Kipur. W tym dniu nie tylko powstrzymujemy si? od jedzenia i picia (jak podczas innych post?w), ale podobnie jak w Jom Kipur dodajemy jeszcze cztery inne elementy cierpienia: nie wolno si? my?, nosi? sk?rzanych but?w, namaszcza? cia?a, zakazane s? tak?e stosunki seksualne. Podobnie jak w inne dni postu recytujemy podczas modlitwy mincha “Wa-jechal Mosze” oraz odczuwamy ?al za grzechy. Czytamy r?wnie? rano w Tisza be-Aw, “Ki tolid banim”, gdzie tematem jest powr?t do Boga.
Co symbolizuje dzie? publicznego postu? Z jednej strony mamy powstrzyma? si? od przyjemno?ci fizycznych. Z drugiej strony, nie jest to cel tego dnia, lecz raczej ?rodek do ostatecznego przybli?enia si? do Boga. Modlitwa i micwy to s? najistotniejsze dzia?ania typowe dla Taanit cibur ? powszechnego publicznego postu. Zatem mogliby?my si? spodziewa?, ?e dzia?anie b?dzie g??wnym aspektem Tisza be-Aw. Jednak, ze wzgl?du na jego aspekt ?a?obny, powstrzymanie si? od dzia?ania jest wa?nym w?tkiem, czyli istnieje wyj?tek od g?ownej reg??y powszechnego postu w dniu Tisza be-Aw.
W sumie zderzaj? si? w Tisza be-Aw dwa sprzeczne aspekty. ?a?oba, kt?ra wymaga bierno?ci, jest tu skonfrontowana powszechnym postem, kt?ry wymaga aktywno?ci. Jak mo?emy pogodzi? te dwa motywy, spajaj?c je w jedno w tym dniu? Odpowied? mo?na znale?? analizuj?c wyj?tki od tej regu?y.
WYJ?TKI od BIERNEJ ?A?OBY
Jest jedna Halacha, kt?ra przypomina halach? nakazuj?c? dzia?anie “kum we-aseh”, czyli obowi?zek czytania kinot. Chocia? zazwyczaj podczas ?a?oby mamy siedzie? cicho i powstrzyma? si? od modlitwy, tutaj mamy lamentowa? i p?aka? recytuj?c ksi?g? pe?n? opis?w zniszczenia ?wi?tyni. Poniewa? kinot stanowi? istot? tego dnia, musimy je recytowa?, pomimo konieczno?ci pozostania w ciszy. Czym s? Kinot? Jednym s?owem to eulogia, pochwa?a tego, co utracone. O ile jednak w osobistej ?a?obie opisujemy t? jedn? osob?, kt?r? stracili?my, tutaj w Tosza be-Aw powszechna ?a?oba dotyczy rozleg?ej straty.
Przede wszystkim, tym utraconym jest Mikdasz (?wi?tynia). Op?akujemy r?wnie? strat? chwa?y Bo?ej (szechiny), kt?ra by?a obecna w ?wi?tyni i w naszej wsp?lnocie. Op?akujemy strat? pewnej wi?zi Boga z Jego ludem. Op?akujemy zerwanie wi?zi, kt?r? ka?dy ?yd mia? z Bogiem. Strata ?wi?tyni to wielka tragedia, kt?ra wskazuje na zerwanie uk?adu.
Ta ?a?oba jest tak intensywna, ?e kinot, kt?re opisuj? zniszczenie Jerozolimy i wyra?aj? nasze poczucie smutku i straty, maj? r?wnie? dodatkowy wymiar ? nasuwaj? pytanie o ?Jak? ? ?Eicha?? Wo?amy: Jak to mo?liwe, ?e B?g pozwoli? na to, aby ta tragedia mia?a miejsce? Jak On m?g? dopu?ci? do tego, ?e Jego pi?kna ?wi?tynia zosta?a skalana? S? to pytania, kt?re powoduj?, ?e wst?pujemy na cienki teologiczny l?d. Jak ?miemy kwestionowa? Boga zadaj?c takie pytania?
Halacha poucza nas, ?e nasz? reakcj? na kl?sk? powinna by? zgodna ze s?owami: “Tak jak b?ogos?awimy Boga w chwilach rado?ci, b?ogos?awimy Go r?wnie? w chwilach n?dzy i rozpaczy.” Hiob r?wnie? zadawa? te pytania w chwili cierpienia i otrzyma? odpowied?: “Gdzie by?e?, gdy stworzy?em niebo i ziemi?, czy mo?esz poj?? rozmiar tych wydarze?? Hiob odpowiada skromnie: “Kim?e ja jestem, ?eby si? wypowiada?. Raz to uczyni?em, ale wi?cej nie b?d??.
Jak wi?c mo?emy kwestionowa? Boga takimi pytaniami? Odpowied? jest prosta, gdyby nie Jeremiasz, kt?ry mia? ?mia?o?? na wypowiedzenie tych s??w na pocz?tku swojej ksi?gi, my nie odwa?yliby?my si? na nie. Jeremiasz funkcjonuje tutaj jako “matir” ? udziela nam halachicznego przyzwolenia na recytowanie kinot. ?a?oba w tym dniu jest tak silna i tak wszechogarniaj?ca, ?e jeste?my w stanie wzi?? przyk?ad z Jeremiasza i recytowa? kinot, wypowiadaj?c s?owa, kt?re zazwyczaj nie powinny by? powiedziane.
Tisza be-Aw, jest zatem dniem ?a?oby, koncentruj?cym si? na eulogii Beit ha-Mikdasz i Jerozolimy. Jest jeszcze jeden centralny aspekt tej ?a?oby, kt?ry wkr?tce wyja?ni?. Najpierw jednak przeanalizujmy wyj?tki od og?lnej zasady Taanit cibur, czyli powszechnego postu.
WYJ?TEK OD REGU?Y AKTYWNEGO POWSZECHNEGP POSTU
Ra??cy jest brak pewnych aspekt?w w modlitwie w Tisza be-Aw. Po pierwsze brakuje selichot. Jak to jest mo?liwe, ?e obchodzimy post bez zmawiania selichot (przeprosin i ?alu za grzechy)? Jak to mo?liwe, ?e nie recytujemy trzynastu atrybut?w boskiego mi?osierdzia?
Po drugie, dlaczego pomijamy niekt?re fragmenty w modlitwie “U-wa Le-Cijon?”. W dodatku nasz Kadisz, nagle jest niekompletny, poniewa? pomijamy w tym dniu werset, w kt?rym prosimy Boga o zaakceptowanie modlitw i b?aga? narodu ?ydowskiego. A na koniec brakuje tu nawet istotnego elementu modlitwy na dzie? postu ?neila?, kt?r? m?wimy nie tylko w Jom Kipur, ale w ka?dy powszechny post.
Wsp?lnym mianownikiem wszystkich tych czynnik?w jest to, ?e w pewien spos?b, prosimy Boga, aby zaakceptowa? nasze modlitwy. Przypominamy Bogu o Jego nieustaj?cej wi?zi z Jego ludem, co jest szczeg?lnie wa?nym elementem naszego ?alu za grzechy i powr?tu do Boga (teszuwa) w dniu powszechnego postu.
Po?cimy, modlimy si?, wykonujemy micwy i przypominamy Bogu o Jego obietnicy, kt?r? z?o?y? naszym przodkom, aby, gdy us?yszy nasze modlitwy, zmi?owa? si? nad nami i wybaczy? nam nasze grzechy. Wszystko to jest typowe dla dnia postu; jednak Tisza be-Aw jest inne. To nie jest tylko powszechny post (Taanit cibur) – to jest post powszechny a zarazem i ?a?oba (aweilut). Owszem to smutne, ale w ten dzie? B?g nie przyjmuje naszych modlitw.
Czytamy w r??nych wersetach Eicha (lamentacji) o odporno?ci Boga wobec naszego wo?ania o mi?osierdzie: “Okry?e? si? w swoich chmur, tak aby nie zaakceptowa? naszej modlitwy (3:44) … Nawet jak p?acz? i modl? si? do Ciebie, moja modlitwa nie dociera (satam tefilati) (3: 8) … wyko?czy?e?, nie mia?e? lito?ci (03:43) “.
Najbardziej przejmuj?ce ?wiadectwo tej idei znajduje si? w Ksi?dze Jeremiasza: B?g m?wi do Jeremiasza, pos?a?ca Izraela: “Nie m?dl si? w imieniu tego narodu i nie zwracaj si? do mnie w modlitwie za nich, bo nie b?d? tego s?ucha? (Jeremiasza 11:14)”.
Dlaczego B?g uzna?, ?e nie b?dzie wys?uchiwa? naszych modlitw w tym dniu? Mo?e chodzi o to, by?my zrozumieli, ?e jest to owszem dzie? powszechnego postu, ale nie jest to dzie? ?alu za grzechy i powrotu do Boga znanego konceptu teszuwa. W tym dniu, nie mo?emy oczekiwa?, aby B?g wys?ucha? nasze pro?by o przebaczenie, czy te? odpowiedzia? na nasze pr?by pojednania si? z nim. Inaczej m?wi?c, tego dnia nasza teszuwa, by?aby owiana w ?a?ob?. Tu w?a?nie pojawia si? po??czenie tych dw?ch poj?? i r??nica w tej ?a?obie. Mamy op?akiwa? Beit Ha-mikdasz i utrat? obecno?ci Szechiny w obr?bie narodu; ale przede wszystkim musimy r?wnie? p?aka? ze wzgl?du na pow?d, kt?ry doprowadzi? do naruszenia wi?zi mi?dzy Bogiem a Jego ludem, czyli z powodu naszych grzech?w.
Prorocy wyra?ne ostrzegali, ?e zniszczenie nadejdzie tylko z powodu nieprawo?ci narodu. To pierwsze pokolenie po pierwszym zniszczeniu ?wi?tyni (churban) s?dzi?o, ?e jest w porz?dku, zw?aszcza w por?wnaniu z poprzednim pokoleniem za czas?w kr?la Menasze. To grzech, spowodowa? pierwsze i drugie zniszczenie ?wi?tyni, to grzech oraz brak teszuwa, powoduje, ?e Tisza be-Aw nie jest jak to opisa? prorok Zacharja “dniem szcz??cia, rado?ci i dobrych czas?w?.
Chazal nas poucza, ?e ka?de Tisza Be-Aw, kt?re nadal jest dniem ?a?oby, poniewa? nadal nie ma ?wi?tyni, oznacza, ?e my sami jeste?my winni zniszczeniu Beit ha-mikdasz. To zmusza nas do dokonania rachunku sumienia. Ale wszelka teszuwa, kt?r? staramy si? podj?? tego dnia nadchodzi z naszej strony za p??no! Powinni?my tego dokona? w poprzednim roku, podj?? wi?kszych wysi?k?w w ci?gu ostatnich trzech tygodni i nasili? naszych stara? w ci?gu ostatnich dziewi?ciu dni.
Fakt, ?e tego dnia siedzimy na pod?odze oznacza, ?e nie jeste?my godni odbudowy Mikdasz, a w takim razie nasze modlitwy nie s? godne by zosta? przyj?te przez Boga. To w?a?nie stanowi prawdziw? ?a?ob? aweilut tego dnia.
Poczucie w?asnej niegodno?ci jest si?? nap?dow? czytania kinot. Nasze modlitwy nie spotkaj? si? z odpowiedzi?, wi?c musimy w pe?ni zrozumie? powag? sytuacji. Musimy wypowiedzie? ostateczn? eulogi?, wobec tego co mieli?my i stracili?my, a co najwa?niejsze, musimy dostrzec pow?d dla kt?rego zostali?my tego pozbawieni.
Podczas porannej modlitwy czytamy fragmenty Tory o teszuwa (nawr?ceniu). Zaraz po tym, czytamy haftor? ze s?owami proroka Jeremiasza, kt?ry przypomina nam o awelut ? ?a?obie. Oba te fragmenty ustawione jeden po drugim, przypominaj? nam, ?e element teszuwa jest ?ci?le powi?zany z ?a?ob?. Nic wi?c dziwnego, ?e nie mo?emy od razu wypowiedzie? selichot z pro?b? o ?ask? od Boga.
Kiedy mo?emy odmawia? “Wa-jechal?” Kiedy mo?emy prosi? o ?ask? Bo??? Dopiero po po?udniu (a niekt?rzy twierdz?, ?e dopiero, gdy przeczytamy wszystkie kinot). Dlaczego mo?emy nagle recytowa? “Nachem” podczas minchy? Poniewa? o tej porze dnia, element powszechnego postu (Taanit cibur) dochodzi do g?osu, a aspekt ?a?oby (awelut) powoli odchodzi.
W ?wietle tego, co zosta?o ju? powiedziane, dlaczego to wszystko wydarza si? podczas Tisza be-Aw? Mo?e po to, by nam podpowiedzie?, ?e cho? nie mamy ju? szansy zmieni? tego Tisza be-Aw i jedyne co nam pozosta?o na dzisiaj to gorzko op?akiwa? strat?, ale jednocze?nie to dobry moment, by spr?bowa? zmieni? przysz?oroczne plany.
Po po?udniu, gdy ?a?oba ju? ca?kiem wype?ni nasze dusze, aspekt teszuwa przejmuje centralne miejsce, w nadziei, ?e ten Tisza Be-Aw b?dzie ostatnim nanznaczonym ?a?ob? ?awelut?.