Parsza Behar skupia si? niemal wy??cznie na dw?ch przykazaniach dotycz?cych ?ycia na ziemiach Izraela ? szmicie (roku Szabatowym) oraz juwelu (roku jubileuszowym). Wraz z obj?ciem w posiadanie ziemii, dzieci Izraela zobowi?zane s? do prowadzenia rachuby lat si?dmych oraz pi??dziesi?tych.
,,Policzysz sobie siedem lat szabatowych, to jest siedem razy po siedem lat, tak ?e czas siedmiu lat szabatowych b?dzie obejmowa? czterdzie?ci dziewi?? lat. Dziesi?tego dnia, si?dmego miesi?ca zatr?bisz w r?g. W Dniu Przeb?agania zatr?bicie w r?g w ca?ej waszej ziemi. B?dziecie ?wi?ci? pi??dziesi?ty rok, oznajmijcie wyzwolenie w kraju dla wszystkich jego mieszka?c?w.? (Ksi?ga Kap?a?ska ? Waikra 25: 8-10)
Czego dotyczy prawo szmity? Przez sze?? lat niechaj cz?owiek uprawia sw? ziemi?, lecz rok si?dmy niechaj uczyni on Szabatem ku czci Bogu. Nie wolno wtedy wykonywa? ?adnej pracy na ziemii; rok odpoczynku nale?y si? zar?wno gospodarzowi jak i jego s?ugom oraz zwierz?tom. Rachuba ta trwa przez siedem cykli, a? dobiegnie ko?ca w roku pi??dziesi?tym ? juwel. Wtedy to, opr?cz rocznego odpoczynku od pracy nast?puje oddanie p?l ich pierwotnym w?a?cicielom oraz wyzwolenie niewolnik?w.
Wypada zapyta?, co wywo?a?o potrzeb? stworzenia regu?y zwanej szmita? Dlaczeg?? nie pozwoli? ludziom zajmowa? si? ich w?asnymi interesami i uprawia? ich ziemie? Czemu B?g w pewnym sensie ,,zaburza?? naturalny porz?dek rzeczy? Odpowied? przychodzi wraz z interpretacj? pierwotnej intencji Bo?ej dotycz?cej narodu Izraela, pochodz?cej z czas?w wyj?cia z Egiptu.
Przez parasz? Wajera oraz nast?puj?ce po niej historie przewija si? ten sam temat: ,,I [dzi?ki cudom oraz objawieniom] poznacie [nar?d Izraela], ?e Ja jestem Pan, wasz B?g, kt?ry wyprowadzi? was z niewoli egipskiej?. C?? oznacza owa znajomo?? Boga? Ramban wyja?nia, i? B?g przemawia do Moj?esza, ,,przejrz? na oczy, dopiero gdy ze?l? im cuda i objawienia, w obliczu wszystkich narod?w, zdadz? sobie spraw? i? Ja jestem Pan, kt?ry zsy?a cuda oraz objawienia ka?dego ziemskiego dnia, oraz, ?e jestem ich Bogiem??
Sforno (Rabbi Ovadia Sforno, W?ochy, 1470?1550) zauwa?a, ?e pozna? Boga znaczy uwierzy? i zaakceptowa?, ?e jest On odpowiedzialny za ka?dy najmniejszy aspekt ?ycia codziennego, tak samo jak odpowiada On za wspania?e cuda (Ksi?ga Wyj?cia – Szmot 6,7). Izraelczycy powinni u?wiadomi? to sobie za spraw? wszystkich cudownych objawie?. Ten, kto do?wiadcza raz za razem rzezi pierworodnych, rozst?pienia morza czy wytry?ni?cia ?r?d?a ze ska?y, wtedy tylko mo?e w pe?ni pozna? i poprzysi?c wierno?? Panu, Temu, kt?ry stoi za tym wszystkim.
Prawdopodobnie najbardziej kluczowym elementem tego pouczaj?cego zabiegu by? cud manny spadaj?cej z nieba jako pokarm dla ludzi: ,,Zbierali to ka?dego rana, ka?dy wed?ug swych potrzeb??. W przeciwie?stwie do pozosta?ych cud?w, nie by? to jedynie przelotny ewenement, lecz:
,,A zatem Izraelici jedli mann? przez czterdzie?ci lat, a? przybyli do ziemi zamieszka?ej. Jedli mann?, a? przybyli do granic ziemi Kanaan.? (Ksi?ga Wyj?cia – Szmot, 16:35)
Ci?g?y dost?p do owego cudownego pokarmu mia? za zadanie utrwali? has?o ,,B?g jest wspomo?ycielem? w sercach i umys?ach ca?ego ludu.
Poza cudem manny z nieba, jeszcze jeden zabieg zosta? powzi?ty, aby zaszczepi? owe poj?cie w ich g?owach. Cz?sto zdarza si?, ?e wraz z up?ywem czasu i sw? powtarzalno?ci? cud traci swoj? niezwyk?o??. Sama natura wydaje si? nie by? ju? d?u?ej niezwyk??. Przez wi?kszo?? naszego czasu zdajemy si? zapomina?, i? niebo, drzewa oraz ca?a otaczaj?ca nas przyroda s? odzwierciedleniem Boskiej ingerencji. Nar?d Izraela potrzebowa? cotygodniowego przypomnienia, i? to, co jest im dane ka?dego dnia, w rzeczywisto?ci pochodzi od Boga.
,,W sz?stym za? dniu zbierali podw?jn? ilo?? po?ywienia, dwa omery na ka?dego. I przybyli wszyscy prze?o?eni zgromadzenia, i donie?li to Moj?eszowi. A on rzek? do nich: ?Oto, co Pan chcia? wam powiedzie?: Dniem ?wi?tym spoczynku, szabatem po?wi?conym dla Pana, jest dzie? jutrzejszy. Upieczcie, co chcecie upiec, i ugotujcie, co chcecie ugotowa?. Wszystko za?, co wam zbywa, od???cie na dzie? nast?pny?. I od?o?yli na nast?pny dzie? wed?ug nakazu Moj?esza. I nie nast?pi?o gnicie, ani te? nie tworzy?y si? tam robaki. Moj?esz powiedzia?: ?Jedzcie to dzisiaj, albowiem dzisiaj jest szabat ku czci Pana! Dzisiaj nie znajdziecie tego na polu. Przez sze?? dni mo?ecie zbiera?, jednak w dniu si?dmym jest szabat i nie b?dzie nic tego dnia?.? (Ksi?ga Wyj?cia – Szmot 16:22?26)
Manna wydaje si? by? idealna pr?b? dla ludzkiej wiary. Przez sze?? dni ludziom zsy?ane by?y cuda z Nieba, a ?sz?stego dnia otrzymywali podw?jne porcje, aby m?c racjonowa? je dnia si?dmego ? ?kiedy to Niebiosa ,odpoczywa?y?, a manna nie spada?a. Na pocz?tku ludzie przychodzili po pokarm r?wnie? si?dmego dnia, nie potrafi?c powi?za? manny z dzia?aniem Bo?ym. ,,Niekt?rzy z ludu wyszli si?dmego dnia, aby zbiera?, ale nic nie znale?li.?? (16:27). Po pewnym czasie nar?d Izraela przekona? si?, ?e manna by?a definitywnie bezpo?rednim darem od Boga, natomiast sze?ciodniowe zbiory, w po??czeniu z odpoczynkiem dnia si?dmego w rzeczywisto?ci by?y pr?b? dla cz?owieka, maj?c? przypomnie? mu, i? to Pan jest prawdziwym ?ywicielem swych ludzi.
W momencie, w kt?rym nar?d Izraela poj??by ten fakt, by?by w?wczas gotowy do wkroczenia na ziemi? Izraela, a ostateczny plan Bo?y zosta?by zrealizowany. Dzi?ki swoim do?wiadczeniom z cudami, wiedzieliby ju?, i? nale?y postrzega? ca?? natur? jako cudown?, oraz dostrzega? Boga we wszystkich swych czynach.
Moj?esz w ko?cowych momentach ?ycia przemawia po raz ostatni do swego ludu. Przypomina im pow?d, dla kt?rego B?g prowadzi? ich przez pustyni? czterdzie?ci lat: ,,Pilnie przestrzegajcie wykonywania ka?dego polecenia, kt?re ja wydaj? dzisiaj, aby?cie ?yli, rozmna?ali si? i weszli w posiadanie ziemi, kt?r? Pan poprzysi?g? [da?] waszym przodkom. Pami?taj na wszystkie drogi, kt?rymi ci? prowadzi? Pan, B?g tw?j, przez te czterdzie?ci lat na pustyni, aby ci? utrapi?, wypr?bowa? i pozna?, co jest w twym sercu; czy strze?esz Jego nakazu, czy te? nie. Utrapi? ci?, da? ci odczu? g??d, ?ywi? ci? mann?, kt?rej nie zna?e? ani ty, ani twoi przodkowie, bo chcia? ci da? pozna?, ?e nie samym tylko chlebem ?yje cz?owiek, ale cz?owiek ?yje wszystkim, co pochodzi z ust Pana? (Ksi?ga Powt?rzonego Prawa ? Dwarim, 8: 1-3)
Czym charakteryzowali si? Izraelici, kt?rzy przemierzali pustyni? przez czterdzie?ci lat? W Ksi?dze Powt?rzonego Prawa (8: 3-4), Moj?esz opisuje ?ycie na pustyni jako cudowne: ,,Nie zniszczy?o si? na tobie twoje odzienie ani twoja noga nie opuch?a przez te czterdzie?ci lat?.
Raszi odwo?uje si? do owych cud?w, kt?re uchroni?y odzienie ludzkie oraz ich stopy. Po ?mierci Miriam sko?czy?y si? zapasy wody. Raszi komentuje, ?e dzi?ki Miriam przez czterdzie?ci lat Izraelici napotykali na swej drodze cudownie pojawiaj?ce si? studnie. (Ksi?ga Liczb, Bamidbar 20,2)
Pobyt na pustkowiu stwarza? warunki do rozwoju. Poprzez zsy?anie jednoznacznych w odbiorze cud?w, B?g pokaza? Izraelitom, kt?rzy opu?cili Egipt pe?ni zw?tpienia, i? cz?owiek zawdzi?cza ?ycie nie bo?kom ani nie?deszczowi, s?o?cu czy ch?odowi, lecz tylko i wy??cznie Bogu. Przez czterdzie?ci lat ?wiadomo?? ta by?a budowana w umys?ach ca?ego narodu Izraela.
Zasiedlenie Ziemi Izraelskiej pos?u?y?o za symbol zamiany przepe?nionego cudami i nauczaniem bytowania na ?ycie ukierunkowane na prac? oraz przyrod?. Z nieba nie spada?a manna, ani jedno ?r?d?o nie wytrysn??o w cudowny spos?b, ?adne te? chmury nie pojawia?y si?, by prowadzi? i ochrania? Izraelit?w, gdziekolwiek si? udadz?. Zamiast tego musieli uprawia? ziemi?, pracowa? w polu i kultywowa? pszenic? w?asnymi r?koma. Mann? cz?owieka by?a od tego momentu jego ziemia, deszcz i studnie, za? jego ?wi?t? tarcz? ? s?o?ce. Nie dziwi wi?c, i? wiele ?wi?t w Judai?mie powi?zanych jest z r??nymi okresami w ci?gu roku wa?nymi dla rolnictwa: Pesach wypada na wiosn? ? w czasie, gdy zbo?e oraz kwiaty zaczynaj? rozkwita?; Szawuot, ?wi?to ?niw; Sukot, celebracja zbior?w pod koniec roku. ?ycie Izraelskie obraca?o si? wok?? pracy i uprawy ziemi.
Niezmienno?? przyrody i monotonia rolnictwa rodzi?y obawy, i? Izrael mo?e wpa?? w pu?apk?, przed kt?r? przestrzeg? go B?g. Ludzie mog? zacz?? m?wi? ,,To moja si?a i moc moich r?k zdoby?y mi to bogactwo?? (Ksi?ga Powt?rzonego Prawa, 8:17). Na wypadek takiego scenariusza, B?g postawi? r??ne ostrze?enia przypominaj?ce ludziom, ?e powinni ,,Pami?ta? o Panu, Bogu twoim, bo On udziela ci si?y do zdobycia bogactwa, aby wype?ni? dzisiaj przymierze, jakie poprzysi?g? twoim przodkom?? (8:18). Jednym z takich przypomnie? mia?o by? prawo szmity.
Gdy pomy?limy o za?o?eniach szmity ? przez sze?? lat niechaj b?dziesz pracowa?, ale si?dmego roku, Szabat dla Boga, ziemia niechaj odpoczywa ? nie da si? pomin?? analogii do Manny ? przez sze?? dni niechaj b?dziesz zbiera? Mann?, a si?dmego dnia obchodzi? Szabat ku czci Pana, i nie spadnie w?wczas nawet ziarnko Manny. Szmita jest paradygmatycznym odwo?aniem do cudu na pustyni. C?? innego mog?o pos?u?y? za inspiracj? do jej stworzenia ni? paradygmat cudu, jakim jest Manna. Shadal (Rabbi Shmuel David Luzzatto, W?ochy, 1800?1865), w swoim komentarzu do Tory (Ksi?gi Kap?a?skiej ? Waikra 25,2) zwraca uwag? na t? korelacj?.
Przez sze?? lat cz?owiek zawdzi?cza ?ycie naturze i dostrzega, i? jest ona cudem od Boga. Si?dmego roku zmuszony jest zostawi? ziemi? i pozwoli? jej umrze?. Gdyby ktokolwiek zastanawia? si?, jak mieli sobie poradzi? przez ?w si?dmy rok:
,,Je?eli za? powiecie: co b?dziemy jedli w si?dmym roku, je?eli nie b?dziemy siali ani zbierali plon?w? Ze?l? wam b?ogos?awie?stwo w sz?stym roku, tak ?e plony wystarcz? na trzy lata.?
Nie l?kajcie si?, B?g was zaopatrzy, jednak?e nie za po?rednictwem przyrody, lecz poprzez cud, kt?remu nie b?dzie si? da?o zaprzeczy?. Jeden rok z siedmiu lat dla prze?amania rutyny; dla przypomnienia narodowi Izraela, ?e nie samym chlebem ?yje cz?owiek, lecz ka?dym s?owem, kt?re pochodzi z ust Pana.
Jedynie poprzez cudowny pryzmat, taki jak szmita, ludzie b?d? mogli raz jeszcze odnowi? wiar? w Boga, odnale?? j? w sobie i na powr?t powierzy? swe ?ycie Panu. Dzi?ki uprawianiu ziemi przez sze?? lat i zostawianiu jej od?ogiem w si?dmym roku, Szabat, jakiego do?wiadczyli oni na pustyni sta? si? raz jeszcze rzeczywisto?ci?. Docenienie Boga jako jedynego ?ywiciela i prze?om w monotonii codziennych cud?w nast?puje wtedy, gdy tak jak na pustyni, zsy?ana jest podw?jna porcja w sz?stym roku, taka, kt?ra b?dzie trwa?a poprzez ca?e ?ycie.
Szmita oraz Manna; dwa odzwierciedlenia Bo?ego pragnienia, by Jego lud rozpozna? w Nim w?a?ciwe ?r?d?o swego dobrobytu. Poprzez nieustaj?c? edukacj? na pustyni, tudzie? dzi?ki cudownemu fenomenowi zdarzaj?cego si? raz na siedem lat, nar?d Izraela nauczy? si? dostrzega? Boga w przyrodzie tak samo, jak w cudach.
My sami, ?yj?cy w raczej pozbawionym cud?w ?wiecie, mo?emy ujrze? Boga w ukrytym ?yciu przyrody, oraz przez pryzmat Tory. Poprzez Abrahama i Izaaka, Moj?esza i Aarona, i poprzez lekcje, jakie daje nam Szabat, Szmita i Manna.