Uratujmy rosyjskich Żydów Subbotnik

Uratujmy rosyjskich Żydów Subbotnik

Przez ostatnich 15 lat setki subbotnickich Żydów w wiosce Wysoki w południowej Rosji żyje w stanie zawieszenia, z niepokojem czekając na możliwość zrobienia aliji i ponownego zjednoczenia się ze swoimi bliskimi w państwie żydowskim.
Chociaż, bez żadnych problemów, niezliczone liczby przeniosły się do Izraela w ciągu ostatniego stulecia, na początku XXI wieku pojawiły się niewytłumaczalne przeszkody biurokratyczne i od tego czasu ich imigracja została zatrzymana.
Z nowym izraelskim rządem nadszedł czas, aby usunąć przeszkody na ich drodze i uratować rosyjskich Żydów Subbotnik, zanim będzie za późno.
Żydów SUBOTNIK nie należy mylić z „Subbotnikami”, całkowicie odrębną grupą rosyjskich chrześcijan, którzy zdecydowali się przestrzegać Szabatu.
Historia Żydów Subbotnik, podobnie jak większość żydowskiej historii, jest pełna wiary i determinacji, ale także przerywana straszliwym cierpieniem i tragedią.
Początki Żydów Subbotnik sięgają końca XVIII i początku XIX wieku, kiedy w południowej Rosji powstały ugurpowania pseudożydowskie. Według archiwów carskich i rosyjskich dokumentów kościelnych z tamtych czasów ruch ten szybko się rozprzestrzenił i rozrósł się do dziesiątek tysięcy.
Pozostając chrześcijanami, wielu zwolenników judaizmu przyjęło niektóre żydowskie praktyki, takie jak przestrzeganie „subbota” czyli szabatu przez co nazywano ich „subbotnikami”.
Wśród nich była jednak niewielka grupa, która pozostawiła rosyjskie prawosławie i całkowicie przeszła na judaizm. Nazywając siebie „Gerim”, używając hebrajskiego słowa dla konwertytów, zaczęli otwarcie i całkowicie praktykować żydowską religię, co w carskiej Rosji było niemałym wyczynem.
Żydzi Subbotnicy przestrzegali prawa żydowskiego, poślubiając rosyjskich Żydów aszkenazyjskich w mieście Woroneż, a niektórzy posyłali swoje dzieci na studia do jesziw na Litwie i Ukrainie.
Ich przyjęcie judaizmu nie pozostało niezauważone, a reżim rosyjski poświęcił wiele czasu na próby zniszczenia ruchu.
Według nieżyjącego już Szymona Dubnowa, wielkiego historyka rosyjskiego i polskiego żydostwa, car Aleksander I dowiedział się o istnieniu subbotnickich Żydów w 1817 roku, kiedy zwrócili się do niego z prośbą o reakcje na antysemityzm, którego doświadczali „z powodu przyznania się do prawa Mojżesza”.
Zamiast chronić swoich poddanych, car zdecydował się ich prześladować. Wydał serię okrutnych dekretów przeciwko Żydom Subbotnik, które obejmowały porwanie ich dzieci, a których kulminacją była ich deportacja na dalekie krańce wschodniej Syberii.
Z biegiem czasu wielu emigrowało z powrotem, osiedlając się ponownie w południowej Rosji lub na Ukrainie, jednocześnie dzielnie próbując zachować swoją tożsamość w obliczu carskiego, a później sowieckiego ucisku.
W latach dwudziestych szósty Lubawiczer Rebe, rabin Josef Icchak Schneersohn, wysłał emisariusza o imieniu rabin Chaim Lieberman, aby mieszkał w gmienie i pracował ze społecznością. Założył koszerną rzeźnię, a także fabrykę tałesów, czyli szali modlitewnych, które były obsługiwane przez Żydów Subbotników i które obsługiwały społeczności żydowskie w całej Rosji. Działali, dopóki Lieberman nie został aresztowany i zamordowany przez komunistów w 1937 r. za propagowanie judaizmu.
Kiedy Niemcy najechali Związek Radziecki w czasie II wojny światowej, wymordowali wielu subbotnickich Żydów z powodu ich żydowskości.
Następnie, w mrocznych dniach stalinowskiej Rosji, Żydzi Subbotnicy stanęli w obliczu ucisku i prześladowań ponieważ zdecydowali się pozostać wiernymi judaizmowi.

Wybitne postacie współczesnej historii naszego kraju, takie jak zmarły szef sztabu IDF Rafael Eitan i Aleksander Zaid, pionier drugiej aliji, który sto lat temu założył Haszomer, żydowską grupę samoobrony, pochodzili od Żydów Subbotnik. Podobnie jak Yossi Korakin, legendarny dowódca osławionej izraelskiej jednostki morskiej operacji specjalnych Shayetet 13, który zginął podczas akcji antyterrorystycznej przeciwko Hezbollahowi w Libanie we wrześniu 1997 roku.
Dekady sowieckiego komunizmu zebrały ciężkie żniwo, a w ostatnich latach rosnąca liczba Żydów Subbotnik niestety uległa asymilacji i małżeństwom mieszanym, stwarzając zagrożenie dla ich przyszłości jako Żydów.
Z tego powodu tak ważne jest, aby Izrael ruszył szybko, aby pozwolić pozostałym Żydom Subbotnik na dokonanie aliji.
Przed 2005 rokiem setki subbotnickich Żydów z wioski Wysoki w południowej Rosji przeniosło się do Izraela, podczas gdy tysiące z innych części byłego Związku Radzieckiego przybyły podczas wielkiej fali z Rosji, która miała miejsce w latach 90-tych.
Kiedy alija Żydów Subbotników została wstrzymana w 2005 r., spowodowało to wielkie trudności, dzieląc rodziny i wysyłając wiadomość do tych, którzy nadal są w Rosji, że nie są mile widziani w państwie żydowskim.
W rezultacie setki subbotnickich Żydów we wsi Wysoki zostało porzuconych.
Takie traktowanie było po prostu niewybaczalne. Nie ma powodu, dla którego miałoby być im tak trudno dokonać aliji i powrócić do narodu żydowskiego.
Rzeczywiście, w ostatnim artykule w Tchumin, czasopiśmie halachicznym, rabin Pinchas Goldschmidt, naczelny rabin Moskwy, opublikował obszerne i skrupulatnie zbadane studium Żydów Subbotnik. Jego konkluzja jest taka, że ​​„nie możemy odwrócić wzroku od tej społeczności i pozostawić jej na pastwę losu”. Czyniąc to, pisze, prawdopodobnie doprowadzi to do ich utraty przez naród żydowski w ciągu zaledwie kilku lat. Goldschmidt konkluduje, że „wspaniała podstawa do osądzenia ich jako koszernych konwertytów” i dlatego powinni zostać sprowadzeni do Izraela, gdzie mogą przejść dodatkowy proces, aby usunąć wszelkie wątpliwości dotyczące ich żydowskiego statusu.
Takie też stanowisko zajął niedawno rabin Asher Weissa, jeden z najwybitniejszych decydentów prawa żydowskiego.
W związku z tym wzywam premiera i rząd izraelski do podjęcia natychmiastowych działań w celu sprowadzenia pozostałych Żydów Subbotników. Czas jest najważniejszy.
Żydzi Subbotnicy odważnie trzymali się swojej żydowskości przez dwa stulecia, przetrwali carski ucisk, nazistowskie prześladowania i sowiecką tyranię. Jesteśmy im i ich przodkom winni przecięcie biurokracji i umożliwienie im w końcu powrotu do domu.


Oryginalny tekst: The Jerusalem Post

STARO?YTNE URZ?DZENIA KULINARNE Z ROSJI

STARO?YTNE URZ?DZENIA KULINARNE Z ROSJI

Do ko?ca lat 80. ?ycie w wielu rosyjskich osadach, takich jak wie? Wysoki w obwodzie woroneskim konieczne by?o u?ywanie ceglanych piec?w do ogrzewania budynk?w i gotowania potraw. Rosyjski piec zaprojektowano tak, aby utrzymywa? ciep?o przez d?ugi czas i kt?ry spe?nia? halachiczne wymagania dotycz?ce przestrzegania przepis?w dotycz?cych szabatu i ?wi?t. Wp?yn??o to bezpo?rednio na styl ?ycia najwi?kszej spo?eczno?ci ?ydowskiej czyli Subbotnik?w mieszkaj?cych w okolicy.

Przygotowuj?c si? do szabatu, ?wi?t ?ydowskich, pieczenia macy na Pesach, a nawet codziennego sprz?tania, mieszka?cy Wysokiego u?ywali prymitywnych, cz?sto samodzielnie wykonanych narz?dzi, powszechnych w?r?d ch?opstwa, a ich historia si?ga staro?ytnych czas?w pa?stwa rosyjskiego. W ramach bada? kulturowych Centrum Ma?ani Shavei Israel z przyjemno?ci? dzielimy si? zdj?ciami takich urz?dze?, kt?re zosta?y zachowane w zbiorach Muzeum Historii ?yd?w Subbotnik w Wysoki, a tak?e w prywatnych domach.

W?r?d narz?dzi przedstawionych poni?ej mo?na zobaczy? szerokie i d?ugie, dobrze strugane deski do gotowania, ubijaki do ciasta, miski i korki na m?k? i wod?, drewniane ?opaty do wk?adania i wyjmowania ?ywno?ci wewn?trz kuchenki, wa?ki i no?e. Szczeg?ln? uwag? nale?y zwr?ci? na autentyczne urz?dzenie o nazwie pestrilka – metalowy kilof do robienia otwor?w w surowym p?acie macy, kt?ry kobiety z Wysoki zwykle piecz? same dla ca?ej wioski.

Tradycyjne jedzenie gotowane dzi? i w przesz?o?ci przez ?ydowskich mieszka?c?w wsi Vysoki

Tradycyjne jedzenie gotowane dzi? i w przesz?o?ci przez ?ydowskich mieszka?c?w wsi Vysoki

Tradycyjne jedzenie gotowane dzi? i w przesz?o?ci przez ?ydowskich mieszka?c?w wsi Vysoki

Na ?wi?to Szabat ludzie zazwyczaj gotowali:

– barszcz

– kugel / ushnik / lapshevnik (wyja?nienie poni?ej)

– blintsy (nale?niki)

– mi?so

– izvar (sok)

– pieczona dynia lub s?odkie buraki na parze

W dawnych czasach i do lat 80. ubieg?ego wieku mieszka?cy wsi Vysoki przygotowywali jedzenie w rosyjskich piecach, kt?re by?y w ka?dym domu. W pi?tek rano ludzie podgrzewali piec i gotowali na nim specjalne szabatowe jedzenie. Do gotowania u?ywano ?eliwnych garnk?w i patelni o r??nych rozmiarach. Potrawy pozostawiono w garnku w piekarniku, aby nie ostyg?o a? do ko?ca Szabasu.

Wie? mia?a swojego w?asnego rzezaka (szoicheta), kt?ry nazywa? si? Ananii Efimovich Gridnev. Wraz z innymi lud?mi z Vysoky na pocz?tku lat 30. ubieg?ego wieku studiowa? prawa Tory w jesziwie w mie?cie Konotop w regionie Charkowa. Przed Szabatem mieszka?cy wioski zbierali si? w jego domu, a on zarzyna? ptaki: kurczaki, kaczki i g?si ? wszystkie zgodnie z instrukcjami Tory. Byd?o by?o ubijane bli?ej zimy. Ty? zwierz?cia by? sprzedany na rynku, a jego przedni? cz??? zjadano.

Przepisy na niekt?re szabatowe potrawy:

1. Kugel (ilo?? produkt?w jest podana w przybli?eniu)

– zetrzyj obrane surowe ziemniaki na tarce

– pokr?j cebul?

– pokr?j surowe mi?so na kostki

– dodaj t?uszcz, s?l, m?k?, wod?

– wymieszaj wszystko, w??? do ?elaznego garnka i gotuj w gor?cym piekarniku przez 2-3 godziny

Dzisiaj to danie jest nadal przyrz?dzane.  Jednak stare piekarniki zast?puje si? piecem gazowym lub elektrycznym.

2. Ushnik

– 1 szklanka zielonej gryki (niepra?ona gryka)

– 3 szklanki bulionu

– posiekane gotowane mi?so

– t?uszcz

– w??? wszystko do ?elaznego garnka i gotuj w gor?cym piekarniku

Dzisiaj to danie jest nadal przyrz?dzane.  Jednak stare piekarniki zast?puje si? piecem gazowym lub elektrycznym.

3. Twarde lapshevniki

Lapshevnik by? roso?em zrobionym z domowym makaronem z odrobin? soli i t?uszczu. Do tego dania ludzie przygotowywali makaron samodzielnie przed Szabasem.

Na makaron:

– przesiej m?k? pszenn? do du?ej miski i zr?b w niej dziur?

– rozbij 5 jajek do dziury i dodaj 0,5 litra wody, wyrabiaj ciasto, aby nie przyklei?o si? do r?k i sto?u

– podziel ciasto na kilka cz??ci i rozwa?kuj na cienkie okr?g?e warstwy

– po??? ciasto na tkaninie do wyschni?cia, pozostaw przez p?? godziny

– zwi? wyschni?t? warstw? w rulon i potnij na cienkie paski o szeroko?ci 0,5 cm lub cie?sze

– w??? otrzymany d?ugi makaron na patelni? i na kilka minut wsad? do pieca. Ci?gle trzeba si? upewni?, ?e makaron nie jest spalony.

4. Blintsy (nale?niki)

Ciasto nale?y zagnie?? w du?ym pojemniku.

W tym celu:

– zagotuj 1, 5 litra wody i pozw?l jej ostygn??

– dodaj troch? soli

– dodaj 3 pe?ne gar?cie m?ki i zagnie? ciasto lekko je rozci?gaj?c, dobrze wymieszaj, aby nie by?o grudek

– dodaj do ciasta 5 surowych jaj i wszystko wymieszaj, a? stanie si? g?adkie

– dodaj ?y?k? oleju ro?linnego do ciasta i wszystko wymieszaj ponownie

– wcze?niej przegotowan? wod? zacznij dodawa? do ciasta cienkim strumieniem, ci?gle mieszaj?c, a? osi?gnie grubo?? kremu

Kiedy? nale?niki pieczono w patelniach w piekarniku, a dzi? zwykle u?ywa si? piec?w lub kuchenek gazowych. Mo?na je?? nale?niki smaruj?c je olejem ro?linnym i posypuj? cukrem. Mo?na r?wnie? dodawa? do nich r??ne wype?nienia.

5. Mi?so

Mi?so gotowano w ?elaznym garnku, a? do uzyskania bulionu mi?snego. Barszcz robiono na tym rosole. Tak samo jak ushnik i lapshevnik. Gotowane mi?so krojono w plasterki i duszono z cebul? i marchewk? w ma?ej misce.

Ta potrawa jest dzi? r?wnie popularna.

6. Izvar (sok)

Gotowano go z suszonych lub ?wie?ych owoc?w. A w odleg?ych czasach, kiedy nie by?o cukru, robiono wywar z burak?w cukrowych, dodawano do niego suszone owoce i gotowano do po??danego stanu.

Dzisiaj danie to nazywa si? kompotem i jest gotowane w ka?dym domu co tydzie?.

7. Dynia

Warzywo by?o pieczone w rosyjskich du?ych piecach.

Przed pieczeniem dynia by?a myta. W g?rnej cz??ci dyni wycinano ma?y otw?r, a nasiona i d?ugie w??kna by?y usuwane z wn?trza przez ten otw?r. Odci?ta cz??? by?a obierana, krojona na ma?e kawa?ki i wk?adana do dyni. Nast?pnie dynia by?a umieszczana na patelni z wyci?tym otworem i umieszczana w gor?cym piecu na taganoku (specjalnym stojaku / uchwycie) a? do szabatu.

Po wyci?gni?ciu by?a czarna, zw?glona na zewn?trz. Sk?ra ?atwo schodzi?a, a ?rodek by? miekki i s?odki. S?u?y? jako deser.

Obecnie proces gotowania dyni r??ni si? nieco od pieczenia w piekarniku. Ale okazuje si?, ?e jest to bardzo smaczny przysmak, uwielbiany przez mieszka?c?w wioski Vysoki:

– umyj dyni?, pokr?j na ma?e kawa?ki, obierz ze sk?ry i wyci?gnij nasiona

– pokr?j dyni? na ma?e kawa?ki i u??? w rondelkach (je?li chcesz, aby dynia by?a s?odka posyp j? cukrem)

– polej troch? wody na dno patelni i zagotuj j?, by powsta? sok z dyni

– gotuj dynie przez 30-40 minut, a? stanie si? mi?kka;

– usu? pozosta?y p?yn, umie?ci? dyni? na blasze do pieczenia i w??? do gor?cego piekarnika na 30 minut, aby dynia nieco wysch?a.

Dni powszednie

Galuszki (kluski) zazwyczaj gotowano na wieczorny posi?ek w dni powszednie

– wlej troch? wody do garnka lub na patelni?

– dodaj troch? surowych pokrojonych w kostk? ziemniak?w i cebuli

– dodaj troch? soli i gotuj, a? warzywa b?d? mi?kkie

Podczas gotowania warzyw mo?na zrobi? ciasto na pierogi:

– w??? m?k? do du?ej miski, dodaj s?l, wod? i wyrabiaj ciasto, a? b?dzie mo?na je po?o?y? na stole

– zwi? ciasto w warstw? o grubo?ci 1 cm

– pokr?j t? warstw? na paski o szeroko?ci 1 cm za pomoc? no?a

– posyp je m?k? i pokr?j w 1 cm kostki, mieszaj?c je z m?k? i formu?uj?c kluski

– po??? kluski na sicie i usu? dodatkow? m?k? z pierog?w

– w??? kluski do ugotowanego roso?u z ziemniakami i cebul? i gotuj przez 5 minut

– wylej nadmiar wody z patelni, dodaj surowe jajko i olej ro?linny, wymieszaj wszystko

– umie?? patelni? z knedlami na 1-2 minuty w gor?cym miejscu, aby jajka mog?y si? ?ci??

Kolacja jest gotowa. To danie jest nadal popularne w?r?d mieszka?c?w Vysoki.

?wi?to Chanuka

Podczas Chanuki ludzie piekli nale?niki z m?ki jaglanej, kt?ra by?a domowej roboty.

Aby przygotowa? m?k? jaglan? nale?y:

– 2-3 razy wyp?uka? proso gor?c? wod? w rondlu

– wla? proso na sito, aby usun?? wod?

– wysypa? proso na obrus i poczeka?, a? ca?kowicie wyschnie

– przygotowa? drewnian? stup? (mo?dzierz) i tolkach (t?uczek)

– w?o?y? wysuszone proso do mo?dzierza i ubija? t?uczkiem, a? pojawi si? m?ka na dnie

– wyj?? m?k? z mo?dzierza i przesia? przez sito

– wybra? pozosta?e ziarna prosa z powrotem do mo?dzierza i kontynuowa? ich m??cenie, a? pojawi si? nowa porcja m?ki

– proces trzeba wykona? tyle razy, a? ca?e ziarno zamieni si? w m?k?

– nale?niki ugniata si? z m?ki jaglanej z dodatkiem dro?d?y i piecze w rosyjskim piecu lub na kuchence gazowej.

Pieczenie macy na Pesach

Do pieczenia macy ludzie z wioski Vysoki u?ywali specjalnych akcesori?w, kt?re zwykle by?y ukryte w sekretnym miejscu a? do nadej?cia ?wi?ta.

Do wyj?tkowych naczy? nale?a?y:

– dwie szerokie i d?ugie, dobrze strugane deski

– maszyna do robienia ciasta ? by?a umieszczana mi?dzy deskami na jednym ko?cu,  na pozosta?ej wolnej cz??ci desek wieszano cienkie p?aty ciasta

– 2 miski, du?e i ma?e, do wyrabiania ciasta

– miarka do wody

– wiadro na wod?

– pestrilki (kilofy do robienia dziur w surowym arkuszu macy)

– kr?tkie wa?ki do ciasta

– n?? do krojenia ciasta

– drewniana ?opata do w?o?enia surowej macy do piekarnika i wyj?cia stamt?d wypalonej macy

Aby przygotowa? matz?, kilka rodzin spotyka?o si? i zajmowa?o si? m??ck? przez kilka dni. Poniewa? rodziny by?y du?e, a ?wi?ta pesach by?y d?ugie, musieli piec du?? ilo?? macy. Dawniej me?czy?ni z Vysokiego udawali si? do Worone?a i piekli matz? z miejscowymi rodzinami ?ydowskimi.

W wiosce Vysoki mace pieczono w rosyjskich piecach na str?ku (pozioma powierzchnia w piecu na opa?). Aby to zrobi?, ludzie wk?adali drewno opa?owe do pieca i rozgrzewali je do bardzo gor?ca. Nast?pnie ca?y opa? i popi?? by?y z pieca usuwane.  Zwijano mokr? szmatk? na d?ugim kiju i wycierano resztki zabrudzenia. Myto szmat? i kilkakrotnie powtarzano czynno??, by piekarnik by? czysty i gotowy do pieczenia macy.

Surow? mac? gotow? do pieczenia k?adziono na ?opat? i wsadzano do pieca na str?ku zape?niaj?c ca?y obszar kilkoma p?atami. Po upieczeniu macy wyci?ga?o si? j? t? sam? ?opat?. Po tym, jak ostyg?a wk?adano j? do bawe?nianych toreb.

Jak tylko piec ostyg? na nowo go rozgrzewano. Nast?pnie wycierali popi?? i kontynuowali pieczenie.

Nieco p??niej ludzie zacz?li piec matz? nie tylko w piecu, ale tak?e na patelniami. Piec by? ogrzewany, ale ciep?o nie utrzymywa?o si? d?ugo w ?rodku. Przenosi?o si? na boki. 3 uchwyty umieszczano w r??nych miejscach pieca. Surow? mac? umieszczono na patelni i wk?adano za pomoc? chaplya (specjalnego urz?dzenia do wk?adania i wyjmowania patelni z pieca) na taganoku (stojak, uchwyt) do pieca. Tak samo by?o ze wszystkimi trzema patelniami. Po zapieczeniu macy patelni? wyjmowano z pieca za pomoc? chaplya. Upieczon? matz? zast?powano surow? i znowu na patelni wsadzano do piekarnika. Taki cykl trwa? do momentu wypalenia ca?ej macy.

Aby zagnie?? ciasto na mac?, potrzebna by?a woda i m?ka. Woda by?a przygotowywana wcze?niej w wiadrze: przed zachodem s?o?ca dnia poprzedzaj?cego dzie? pieczenia. Trzeba by?o przesia? m?k? do du?ej miski, zrobi? w niej dziur?, zala? wod? i zagnie?? ciasto. Nast?pnie ciasto by?o umieszczane pod drewnianym ubijakiem, gdzie dwie osoby ugniata?y je na g?adko.

Jedna osoba podnosi?a i opuszcza?a uchwyt do ubijania i wciska?a je na ciasto; druga osoba obraca?a kulk? ciasta, kt?ra by?a pod nim.

Ca?o?? odbywa?a si? do momentu, a? ciasto by?o mi?kkie, elastyczne, jednorodne. Potem ciasto ci?to na ma?e kawa?ki robi?c z nich cienkie arkusze surowej macy. Nast?pnie ludzie robili dziury w tych arkuszach (u?ywaj?c specjalnych kostek) i wsadzali je do piekarnika.

Obecnie mieszka?cy Vysoki nie piecz? macy samodzielnie, ale kupuj? j? z pomoc? spo?eczno?ci ?ydowskiej w Worone?u. Mimo, ?e maca nie jest ju? domowej roboty niekt?rzy ludzie wci?? trzymaj? akcesoria do jej przygotowywania.

Z przyjemno?ci? dzielimy si? z Wami kilkoma zdj?ciami.

Te deski by?y u?ywane do ubijania i rozwijania arkuszy macy.

S? to wa?ki do ciasta i pestrilki (kilofy do dziur w arkuszach macy).

Materia? ten przygotowa?a Maria Leonovna Gridneva z Vysoki, wykorzystuj?c wspomnienia swojej matki, Diny Isaevny Gridnevy.

Szk??ka Niedzielna otwiera si? w mie?cie Vysoki w Rosji!

Szk??ka Niedzielna otwiera si? w mie?cie Vysoki w Rosji!

Pocz?tkom roku szkolnego 2018 towarzyszy?o radosne wydarzenie. Cieszy?a si? przede wszystkim spo?eczno?ci Subbotnik z miasta Vysoki w Rosji. Po d?ugiej przerwie Szk??ka Niedzielna ponownie otworzy?a swoje drzwi dla miejscowych dzieci, aby formalnie naucza? ich Tory, podstaw judaizmu i ?ydowskiej tradycji. Ceremonia otwarcia odby?a si? w ciep?ej ?wi?tecznej atmosferze – uczniowie powitali go?ci ekscytuj?cym programem rozrywkowym.

Read more